________________
અધ્યાત્મમતપરીક્ષા
ગાથા - ૬૫
प्राधान्यादभेदोपचाराद्वा यौगपद्येन प्रतिपादकं वचः सकलादेश' इति हि तल्लक्षणम् । अयमर्थ:- पर्यायार्थिकनयं गौणीकृत्य द्रव्यार्थिकं च प्रधानीकृत्य, तत्कालीनत्वलक्षणेन कालेन तद्गुणत्वलक्षणेनाऽऽत्मरूपेण, तदाधारकत्वलक्षणेनार्थेन, तदविष्वग्भावलक्षणेन संबंधेन, तदनुरञ्जकत्वलक्षणेनोपकारेण, तदवगाहकावगाढत्वलक्षणेन गुणिदेशेन भेदप्रधानतत्संबन्धरूपेण संसर्गेण, एकशब्दवाच्यत्वलक्षणेन शब्देन च सह, यदैकधर्मेण सह सकलधर्माणामभेदवृत्तिः प्रतिसन्धीयते, यदा वा द्रव्यार्थिकनयगौणभावे पर्यायार्थिकनयमुख्यतायां च नाऽभेदवृत्तिरुज्जीवतीत्यभेदोपचार एवाश्रीयते तदैकेनापि शब्देनानेकधर्मप्रत्यायनमुख्येन तदात्मकतामापन्नस्यानेकाशेषधर्मरूपस्य वस्तुनो यौगपद्येन प्रतिपादनात् सकलादेशः। 'यदा तु भेदवृत्तिप्राधान्यात् भेदोपचाराद्वा नैकः शब्दोऽनेकधर्मप्रत्यायन क्षमस्तदा क्रमेण तावद्धर्माभिधायकं वाक्यं विकलादेश:' इति कथं न नयद्वयक्रमयुगपदर्पणमनपेक्ष्य सप्तभङ्ग्यप्रवृत्तौ तत्र. प्रतिभङ्गानियतः सकलादेशत्वविचारोऽभित्तिचित्रार्पित: ? इति ।
દર કૃતિ હિ તક્ષામ્ અહીં દ્દિ’ શબ્દ યસ્માદર્થક છે.
ટીકાર્ય :- ‘તાવડેવ’ નિશ્ચયનું આટલું જ સર્વનયમયત્વ કે સર્વનયમતત્વ છે, જે એનો=નિશ્ચયનો, વિષય ભાવ સર્વ નયોને સંમત છે. ‘કૃતિ’ કથનની સમાપ્તિ સૂચક છે.
ભાષ્યકાર ભગવાન તે કહે છે - “સર્વ નયો ભાવને ઇચ્છે છે.’
૩૨૪
‘ત્તિ' ઉદ્ધરણના કથનની સમાપ્તિ સૂચક છે.
‘ન ચ' - અને આટલા જ માત્રથી તે વાક્યનું સકલાદેશપણું નથી. તેમાં હેતુ કહે છે
‘યોગપોન' યૌગપદ્ય અર્થાત્ એકી સાથે સકલ ધર્મનું અપ્રતિપાદન છે.
યુગપત્ સકલ ધર્મનું અપ્રતિપાદન કેમ છે? તેમાં હેતુ કહે છે
જે કારણથી પ્રમાણપ્રતિપત્ર અનંતધર્માત્મક વસ્તુનું કાલાદિ સ્વરૂપે અભેદવૃત્તિ પ્રાધાન્યથી કે અભેદ ઉપચારથી એકી સાથે પ્રતિપાદક વચન સકલાદેશ છે, એ પ્રમાણે તેનું અર્થાત્ સકલાદેશનું લક્ષણ છે.
‘તાવત્’ થી ‘તક્ષામ્' સુધી જે કહ્યું તેનો અર્થ આ પ્રમાણે છે
ટીકાર્ય :- અયમર્થ:- પર્યાયાર્થિકનયને ગૌણ કરીને અને દ્રવ્યાર્થિકનયને પ્રધાન કરીને (૧)તત્કાલીનત્વલક્ષણ કાલરૂપે (૨) તદ્ગુણત્વલક્ષણ આત્મરૂપે (૩) તદાધારકત્વલક્ષણ અર્થરૂપે (૪) તવિષ્વભાવલક્ષણ= તપૃથભાવલક્ષણ સંબંધરૂપે (પ)તદનુરંજકત્વલક્ષણ ઉપકારરૂપે (૬) તદવગાહકઅવગાઢત્વલક્ષણ ગુણીદેશરૂપે (૭) ભેદપ્રધાનતત્સંબંધરૂપ સંસર્ગરૂપે (૮) એકશબ્દવાચ્યત્વલક્ષણ શબ્દરૂપે જે એક ધર્મની સાથે સકલ ધર્મોની અભેદવૃત્તિ પ્રતિસંધાન કરાય છે, અથવા દ્રવ્યાર્થિકનયના ગૌણભાવમાં અને પર્યાયાર્થિકનયની મુખ્યતામાં અભેદવૃત્તિ વર્તતી નથી, એથી કરીને અભેદ ઉપચાર જ આશ્રય કરાય છે ત્યારે, એક પણ શબ્દ દ્વારા
