________________
૩૨૨
અધ્યાત્મમતપરીક્ષા
ગાથા - ૬૪
ઉત્થાન ઃ- આ રીતે સ્થિતપક્ષે નિશ્ચય અને વ્યવહારના યાર્દચ્છિક મુખ્યામુખ્ય વિભાગને અકિંચિત્કર કહ્યો, તો પણ વ્યવહારવાદીનો મોક્ષ પ્રત્યે જ્ઞાનને મુખ્ય સ્વીકારવાનો અધ્યવસાય નિવર્તન પામે નહિ, તો તેને બોધ કરાવવા માટે સ્થિતપક્ષ કહે છે
टी$1 :- यदि पुनर्व्यवहारवादिनः स्वविषये ज्ञाने मुख्यत्वविवक्षा न निवर्त्तते तदा स एवं प्रतिबोधनीयोननु चरणमेव प्रधानं, तस्य ज्ञानसारत्वेनाभिधानात्, यदागम:१ सामाइअमाईअं सुअनाणं जाव बिंदुसाराओ ।
तस्सवि सारो चरणं सारो चरणस्स निव्वाणं ॥ ति । [वि. भा. ११२६ ] अपि च ज्ञानमपि चरणयोगेनैव ज्ञानं, अन्यथा तस्याऽज्ञानादविशेषात्, आह चतद् ज्ञानमेव न भवति यस्मिन्नुदिते विभाति रागगणः । तमसस्तु कुतः शक्तिर्दिनकरकिरणाग्रतः स्थातुम् ।। [
]તિ । किञ्च, ज्ञाने मुख्यत्वं काल्पनिकं, चरणे तु कार्योपयोगि, न खलु मुख्यत्वेनोपचरितोऽपि दण्डश्चरमकपालसंयोगमनपेक्ष्य घटं जनयितुं प्रभुरिति दिग् ॥६४॥
ટીકાર્થ :- ‘વિ' જો વળી વ્યવહારવાદીની સ્વવિષય એવા જ્ઞાનમાં મુખ્યપણાની વિવક્ષા નિવર્તન પામતી નથી, ત્યારે તે (વ્યવહારવાદી) આ પ્રમાણે પ્રતિબોધ કરવા યોગ્ય છે
ખરેખર ચરણ જ પ્રધાન છે, કેમ કે જ્ઞાનના સારરૂપે તેનું અર્થાત્ ચારિત્રનું અભિધાન છે. ‘યાજ્ઞમ:’ - જે કારણથી આગમ છે
‘સામાઞ’ - સામાયિકાદિ યાવત્ બિંદુસાર સુધીનું શ્રુતજ્ઞાન છે, અર્થાત્ સામાયિકથી માંડીને બિંદુસાર પર્યંત ચૌદપૂર્વ સુધીનું શ્રુતજ્ઞાન છે, તેનો પણ સાર ચરણ છે, અને ચરણનો સાર નિર્વાણ છે.
‘ત્ત' – ઉદ્ધરણની સમાપ્તિ સૂચક છે.
ઉત્થાન :- હવે સ્થિતપક્ષ બીજી રીતે નિશ્ચયનયની દૃષ્ટિથી વ્યવહારવાદીને પ્રતિબોધ કરે છે
ટીકાર્ય :- ‘પિ ચ' વળી જ્ઞાન પણ ચારિત્રયોગથી જ જ્ઞાન છે, અન્યથા તેનું અર્થાત્ જ્ઞાનનું અજ્ઞાનથી અવિશેષ છે.
‘આહ ’ - અને કહ્યું છે
‘ત' - તે જ્ઞાન જ નથી, કે જે ઉદય પામે છતે રાગગણ વર્તે છે. સૂર્યના કિરણની આગળ રહેવા માટે અંધકારની ક્યાંથી શક્તિ હોય?
‘કૃતિ’ – ઉદ્ધરણની સમાપ્તિ સૂચક છે.
१. सामायिकादिकं श्रुतज्ञानं यावद् बिन्दुसारात् । तस्यापि सारश्चरणं सारश्चरणस्य निर्वाणम् ।।
