________________
૩૨9. • ,
' ' ' ' ' ' ' : : : : : : ' ', ' • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
• • • • • •
અધ્યાત્મમત પરીક્ષા. . .
ગાથા - ૬૪ ટીકા :-ત્તેન રેવતાડડઠ્ઠાને સ્ત્રીનુશ્મર યથા વનમેવ તથા વાતરેષ્ય સાને વાવ तथेति परास्तम्, न हि चक्रभ्रमणे केवलो दंडो हेतुरिति घटेऽपि तन्निरपेक्षस्तथा।
ટીકાર્ય :- જન' - આનાથી અર્થાત્ “તથાપિ થી રૂરિ પરમાર્થ ' સુધી જે કહ્યું એનાથી, દેવતાના આહારમાં મંત્રનું અનુસ્મરણ જેમ કેવલ હેતુ છે, તેમ બીજાં કાર્યોમાં પણ જ્ઞાન કેવલ જ તે પ્રમાણે છે, અર્થાત્ હેતુ છે, તે અપાસ્ત થયું.
તેમાં હેતુ કહે છે
ર દિ' જ કારણથી ચક્રભ્રમણમાં કેવલ દંડ હેતુ છે, એથી કરીને ઘટમાં પણ તનિરપેક્ષત્રચક્રભ્રમણનિરપેક્ષ તે પ્રમાણે હેતુ નથી; અર્થાત્ ચક્રભ્રમણ-નિરપેક્ષ કેવલ દંડ હેતુ નથી, પરંતુ ચક્રભ્રમણથી જ દંડ ઘટપ્રત્યે હેતુ છે. (તેમ કર્મક્ષયરૂપ કાર્ય પ્રત્યે પણ ક્રિયાનિરપેક્ષ માત્ર જ્ઞાન હેતુ નથી.)
ભાવાર્થ - તાત્પર્ય એ છે કે, દેવતાના આહારમાં મંત્રજાપ કેવલ હેતુ છે, તેમ ચારિત્રની પ્રાપ્તિ ફક્ત જ્ઞાનથી થાય છે; પરંતુ એટલા માત્રથી કાર્યાતરમાં અર્થાત્ બીજાં કાર્યોમાં પણ ફક્ત જ્ઞાન હેતુ છે તેમ કહી શકાય નહિ. કેમ કે નભોગમનરૂપ કાર્ય પ્રત્યે મંત્રનું અનુસ્મરણ અને દેવતાની પ્રવૃત્તિ બે કારણ છે એમ સિદ્ધ થયું, તે રીતે નિર્જરારૂપ કાર્ય કે મોક્ષરૂપ કાર્ય કેવલ જ્ઞાનથી થાય નહિ, પરંતુ જ્ઞાન-ચારિત્ર ઉભયથી થાય છે. આનાથી એ પ્રાપ્ત થયું કે, દેવતાના આહાન માટે મંત્રના અનુસ્મરણરૂપ ફક્ત જ્ઞાન જ કારણ છે, તેમ સર્વત્ર જ્ઞાન કારણ નથી; પરંતુ નભોગમનરૂપ કાર્ય પ્રત્યે મંત્રનું અનુસ્મરણ અને દેવતાની પ્રવૃત્તિ બે કારણ છે, તે પ્રમાણે ચારિત્રની પ્રાપ્તિ જ્ઞાનથી થાય, પણ મોક્ષરૂપ કાર્ય પ્રત્યે જ્ઞાન અને ચારિત્ર ઉભય કારણ છે.
ઉત્થાન - દેવતાઆહ્વાનમાં પૂ.ઉપાધ્યાયજી મહારાજ સાહેબે ફક્ત જ્ઞાનને કારણ તરીકે સ્વીકારી લીધું, જ્યારે પૂ.મલયગિરિ મહારાજ દેવતાઓલ્લાનમાં પણ મંત્રના અનુસ્મરણરૂપ જ્ઞાન અને પરિજપન-પૂજનાદિ ક્રિયા સ્વીકારે છે. તેથી પૂ.ઉપાધ્યાયજી મહારાજ તથા પૂ.મલયગિરિજી મહારાજના વચનનો સ્થૂલથી વિરોધ દેખાય છે, તેનો પરિહાર કરતાં કહે છે
ટીકા - યત્ત રેવતાઠ્ઠાપિ પુનઃ પુનઃ પરિનાનપૂળનાિિક્રયાપેક્ષ પત્નજરિરરરમિથે તા काचित्कं वस्तुस्थितिमनुरुध्य, अन्यथा पूजनादेरपि पूर्वं ज्ञानस्यैव विश्रामात्, प्रथमज्ञानप्रवृत्त्योः समकालभाविन्योरपि कार्यकारणभावाभिप्रायाश्रयणाद्वेति सर्वमवदातम्।
ટીકાર્ય - વજુ જે વળી દેવતાના આહારમાં પણ ફરી ફરી પરિજપન અને પૂજનાદિ ક્રિયાની અપેક્ષા પૂ.મલયગિરિજી મહારાજ વડે કહેવાઇ, તે વળી ક્વચિત્ વસ્તુસ્થિતિને આશ્રયીને કહેવાઈ છે. અન્યથા અર્થાત ક્વચિત્ ન માનો અને દેવતાઆહ્વાનમાં સર્વ ઠેકાણે પરિજપનાદિ ક્રિયા માનો, તો પૂજનાદિના પૂર્વમાં પણ જ્ઞાનનો જ વિશ્રામ છે.
