________________
૩૦૨
અધ્યાત્મમતપરીક્ષા
ગાથા - ૬૧
છે, તેમ નિશ્ચયનયનું સ્વરૂપવિશેષ હોવાને કારણે પણ, નિશ્ચયનય વ્યવહારનય કરતાં બલવાન છે, એ પ્રકારે ગાથા-૬૧માં અતિદેશ કરે છે.
ગાથા :
एवं ववहाराउ बलवन्तो णिच्छओ मुणेयव्वो । एगमयं ववहारो सव्वमयं णिच्छओ वत्ति ॥ ६१ ॥
( एवं व्यवहाराद्बलवान्निश्चयो मुणितव्यः । एकमतं व्यवहारः सर्वमतं निश्चयो वेति ॥ ६१ ॥ )
ગાથાર્થ ઃ- એ રીતે, અર્થાત્ ગાથા-૫૯-૬૦માં બતાવ્યું એ રીતે, વ્યવહાર કરતાં નિશ્ચય બલવાન જાણવો અથવા એકમત વ્યવહાર અને સર્વમત નિશ્ચય છે.
ભાવાર્થ :- પૂર્વમાં ગાથા ૫૯-૬૦માં નિશ્ચય અને વ્યવહારનો વિષયવિશેષ બતાવ્યો, અર્થાત્ સકલકારણસમવધાનવ્યાપ્યસમવધાનકત્વ ચારિત્રમાં હોવાથી, જ્ઞાન કરતાં ચારિત્રનો ઉત્કર્ષ છે એ રૂપ વિષયવિશેષ, બતાવ્યો, તેનો ‘વં’ શબ્દ પરામર્શક છે.
અહીં ગાથાના પૂર્વાર્ધનું કથન ગાથા-૫૯/૬૦ના નિગમનરૂપ છે અને ત્યારપછી તે પૂર્વાર્ધના કથનથી ઉત્તરાર્ધનું કથન અતિદેશરૂપ છે. વ્યવહાર કરતાં નિશ્ચયનો વિષયવિશેષ છે, એ રીતે વ્યવહાર કરતાં નિશ્ચયનું સ્વરૂપવિશેષ છે, તે અતિદેશ છે; અને વ્યવહાર કરતાં નિશ્ચયનું સ્વરૂપવિશેષ શું છે તે ગાથા-૬૧ના ઉત્તરાર્ધમાં બતાવેલ છે.
ટીકા :-વિષયસ્થ વનવત્ત્વાયેવ હતુ વ્યવહારનયાન્નિશ્ચયનયોઽતિત્ત્વિતા અથવા યસ્ય ઋષિવ્યવહારાनुकूलस्यैकस्य नयस्य मतं व्यवहारोऽनुमन्यते, पारमार्थिकं सकलनयमतं तु निश्चयः, इति विषयबहुत्वादप्यस्य विशेष इति ध्येयम् ।
ટીકાર્ય :- ‘વિષયસ્થ’ વિષયનું બલવાનપણું હોવાથી વ્યવહારનયથી નિશ્ચયનય અધિક છે=પૂર્વે ગાથા-૫૯૬૦માં જ્ઞાન કરતાં ચારિત્રનો ઉત્કર્ષ બતાવ્યો. એ રીતે વિષયના બલવાનપણાને કારણે જ વ્યવહારનય કરતાં નિશ્ચયનય અધિક છે. ( આ જ વ્યવહારનય કરતાં નિશ્ચયનયનો વિષયવિશેષ છે.)
‘અથવા’ – અથવા જે કોઇ વ્યવહારને અનુકૂલ એવા એક નયનો મત છે તેને વ્યવહાર માને છે, વળી પારમાર્થિક સકલનયના મતને નિશ્ચય માને છે. એથી કરીને વિષયનું બહુલપણું હોવાથી પણ આનો=નિશ્ચયનો વિશેષ છે. (આ વ્યવહારના સ્વરૂપ કરતાં નિશ્ચયનયનો વિષયવિશેષ છે.)
ભાવાર્થ :- તાત્પર્ય એ છે કે, દ્રવ્યાસ્તિકનય ચારે નિક્ષેપા માને છે, અને તે દ્રવ્યાસ્તિકનયનો મત વ્યવહારને અનુકૂલ છે, કેમ કે આ ચારે નિક્ષેપાથી પ્રાપ્ત એવા ઘટમાં ઘટશબ્દનો વ્યવહાર થાય છે; અને વ્યવહારને અનુકૂળ એવા આ દ્રવ્યાસ્તિકનયના મતને વ્યવહારનય માને છે. જ્યારે નિશ્ચયનય પારમાર્થિક એવા સકલનયના મતને
