________________
ગાથા - ૬૪
અધ્યાત્મમતપરીક્ષા
૩૧૩
કારણના વિઘટન દ્વારા,=રજની પ્રાપ્તિમાં કારણ વાતાયન દ્વારા પવનનું આગમન છે, કે જે રજને ગૃહમાં લાવવાનું કારણ છે, તેના વિઘટન દ્વારા, જાલકનું સ્થગન કારણ છે. એથી કરીને ત્રણના ઉપનિપાતથી અર્થસમાજસિદ્ધ તે ગૃહની વિશુદ્ધિ છે=ત્રણ પ્રકારના કારણોના ઉપનિપાતથી પ્રાપ્ત થનારા, ત્રણ પ્રકારના કાર્યસ્વરૂપ અર્થસમાજથી સિદ્ધ એવી ગૃહની વિશુદ્ધિ છે.
તે જ પ્રકારે પૂર્વકર્મના અપનયનમાં તપ કારણ છે, કાર્ન્મેન=સંપૂર્ણપણાથી, પૂર્વકર્મના અપનયનમાં જ્ઞાન કારણ છે અને અનાગત કર્મના અભાવમાં સ્વકારણ-વિઘટન દ્વારા સંયમ કારણ છે. એથી કરીને આ ત્રણનો ઉપનિપાત થયે છતે સર્વથા નિષ્કર્મત્વલક્ષણ મોક્ષ પણ અર્થસમાજસિદ્ધ જ છે, એ પ્રમાણે જાણવું.
ભાવાર્થ :- અહીં ત્રણ પ્રકારનો અર્થસમાજ એ છે કે, પ્રથમ સંમાર્જનીના (સાવરણીના) માર્જનથી સ્થૂલ પૂર્વરજનું અપનયન પ્રાપ્ત થયું. પછી પ્રદીપના પ્રકાશથી ઉત્તરભાવિ સંમાર્જનીના માર્જનથી જે નિઃશેષ રજનું અપનયન છે, તે યદ્યપિ સંમાર્જનીના માર્જનથી છે, તો પણ તેમાં પ્રદીપનો પ્રકાશ મુખ્ય કારણ છે, તેથી પ્રદીપના પ્રકાશનું કાર્ય નિઃશેષ રજનું અપનયન છે અને જાલકસ્થગનનું કાર્ય ભવિષ્યમાં આવનારી રજના અભાવ સ્વરૂપ છે. આ ત્રણ પ્રકારના અર્થસમાજથી સિદ્ધ એવી ઘરની વિશુદ્ધિ છે.
અહીં વિશેષ એ છે કે, ધર્મમાં મોક્ષમાર્ગના પ્રારંભરૂપે સૌ પ્રથમ બાહ્યતપ અને અત્યંતર વિનયાદિ તપમાં યત્ન કરવામાં આવે છે. ત્યાર પછી વિશેષ પ્રકારનો શાસ્ત્રાભ્યાસ કર્યા પછી જ્ઞાનનો આવિર્ભાવ થાય છે ત્યારે, તપની ક્રિયા જ્ઞાનના કારણે અતિશયવાળી થઇને પૂર્વ સર્વ કર્મનું અપનયન (=દૂર) કરે છે, પરંતુ જ્ઞાનને કારણે તપ દ્વારા તે અતિશય નિર્જરા થઇ હોવાથી, જ્ઞાનથી સર્વ કર્મનું અપનયન છે એમ કહેલ છે. અને પૂર્વના સર્વ કર્મના અપનયન માટે કરાતા તપકાળમાં, આત્મામાં નવાં કર્મોના આગમનનું જે કા૨ણ અસંયમભાવ છે, તેના વિઘટન દ્વારા સંયમ હેતુ છે.
યદ્યપિ તપ એ ઉત્તરગુણરૂપ હોવાથી, મૂલગુણરૂપ સંયમ કરતાં પણ જીવના અતિવિશુદ્ધ પરિણામરૂપ છે, પરંતુ તે જ્ઞાનના આવિર્ભાવથી ઉત્તરભાવિ નિઃશેષકર્મના અપનયનમાં સમર્થ એવો તે તપ ઉત્તરગુણરૂપ છે; જ્યારે અહીં વિશેષ જ્ઞાનના આવિર્ભાવ માટે પૂર્વમાં સામાન્ય રીતે ભવવૈરાગ્યાદિને પામીને જે જે તપ કરવામાં આવે છે, તેને તપશબ્દથી ગ્રહણ કરેલ છે, અને વિશેષ જ્ઞાન સહભાવી વિશેષ તપને જ્ઞાનમાં જ અંતર્ભાવ કરેલ
છે.
251 :- एतेन स्वभावभेदो व्याख्यातो, व्यापारादिभेदस्यैव तदर्थत्वात् कथमन्यथा दंडचक्रादीनामपि 'भिन्नस्वभावतया घटहेतुत्वं ? इति ।
ટીકાર્ય :- ‘તેન’ આના દ્વારા=પૂર્વમાં ગૃહવિશુદ્ધિનું દૃષ્ટાંત આપ્યું આના દ્વારા, જ્ઞાન અને ક્રિયાનો સ્વભાવભેદ વ્યાખ્યાત કરાયો, અર્થાત્ જ્ઞાન પ્રકાશસ્વભાવરૂપે અને તપ-સંયમરૂપ ક્રિયા વ્યવદાન અને અનાશ્રવવ્યાપારરૂપે મોક્ષ પ્રતિ હેતુ છે, એ રૂપ સ્વભાવભેદ કહેવાયો. સ્વભાવભેદ વ્યાખ્યાત કરાયો તેમાં હેતુ કહે છે
