________________
૩૧૪ अध्यात्ममतपशक्षा... . . . . . . . . . .
गाथा -६४ 'व्यापारादि' - व्यापामेनुं ४ तथ५j छ, अन्यथा वीरीत ६-यह- ५९ मिन्न स्वभाव५९॥ वडे ઘટહેતુત્વ પ્રાપ્ત થાય? 'इति' - २०६ थननी समाति सूय छे.
ભાવાર્થ - તાત્પર્ય એ છે કે, ગૃહવિશુદ્ધિના દચંતથી જે જ્ઞાન, તપ અને સંયમનું મોક્ષ પ્રતિ હેતુપણું કહ્યું, તે જ્ઞાન, તપ અને સંયમમાં વ્યાપારભેદને બતાવનાર છે, અર્થાત્ ભિન્ન વ્યાપારરૂપે તે ત્રણેય મોક્ષ પ્રતિ હેતુ છે. અને તેમ ન માનો તો દંડ-ચક્રાદિ પણ ભિન્ન સ્વભાવપણા વડે ઘટ પ્રતિ હેતુ છે, તે કેવી રીતે કહી શકાય? તેથી જેમ ભિન્ન સ્વભાવપણા વડે દંડ-ચક્રાદિ ઘટ પ્રત્યે હેતુ છે, તેમ ભિન્ન સ્વભાવપણા વડે જ્ઞાન અને ક્રિયા મોક્ષ પ્રતિ હેતુ છે, તેથી મોક્ષ પ્રત્યે બંને મુખ્ય કારણ છે એમ સ્થિતપક્ષ કહે છે.
East :- स्यादेतत्-सुशोधयितृप्रवृत्तौ शोध्यनिश्चयस्य नाशार्थिप्रवृत्तौ नाश्यनिश्चयस्य वा हेतुत्वात् कर्मापनिनीषुप्रवृत्तौ तन्निश्चयमात्रमुपयुज्यतां किमितरज्ञानेन? मैवं, यावत्सु हेयेषु हेयत्वज्ञानस्य ज्ञानविज्ञानक्रमेण श्रवणादेव संभवे ततः प्रत्याख्यानसंयमाऽनाश्रवतपोव्यवदानाक्रियत्वजननक्रमेण परमपदलाभोपदेशात्, तथा च प्रज्ञप्तौ संग्रहणीगाथा-[२-५-१११ श्लोक-२१]
___ १ सवणे नाणे य विन्नाणे पच्चक्खाणे अ संजमे।
अणण्हए तवे चेव वोदाणे अकिरिआ सिद्धि | त्ति । तथा च सावद्ययोगनिवृत्तिनिरवद्ययोगप्रवृत्तिरूपचारित्रे हेयत्वोपादेयत्वज्ञानायैव विधिनिषेधवाक्यघटितं प्रवचनमुपयुज्यते। अत एव जघन्यतोऽष्टप्रवचनमातृश्रुतमप्युपदिश्यते, तावताऽप्युक्तप्रयोजनसंभवात्। तावत् श्रुतज्ञानोपजनितचारित्रप्रवृत्तेश्चाशुभयोगहानं साध्यं कर्महानं तूद्देश्यमिति विशेषः। एवं च रेणोरिव कर्मणः साक्षादपनयनाऽसंभवात् कथं दृष्टान्तः सुस्थ इति निरस्तम् समर्थितश्च ज्ञानस्य प्रकाशकतोपयोगोऽन्यथा हेयोपादेयविपर्यये विवेकासंभवात्। अत एव ज्ञानविरहितक्रियाया अल्पफलत्वमुक्तं, यथावज्ज्ञानस्यैव यथावत्प्रवृत्तिहेतुत्वात्।
टोडार्थ :- ‘स्यादेतत्' - 20 मारे शं थाय, ते शं. छ
સુશોધયિતાની પ્રવૃત્તિમાં શોધ્યના નિશ્ચયનું (હેતુપણું હોવાથી) અને નાશાર્થીની પ્રવૃત્તિમાંનાશ્યના નિશ્ચયનું હેતુપણું હોવાથી, (અને) કર્મ અપનિનીષની પ્રવૃત્તિમાં તશિશ્ચયમાત્રઃકર્મનો નિશ્ચયમાત્ર, ઉપયોગી હો, ઇતરજ્ઞાનથી શું?
ભાવાર્થ આત્માને શુદ્ધ કરવાની પ્રવૃત્તિમાં શોધ્ય એવા આત્માનું જ્ઞાન આવશ્યક છે, અથવા કર્મના નાશના અર્થીની પ્રવૃત્તિમાં નાશ્ય એવા કર્મનું જ્ઞાન આવશ્યક છે, તેથી કર્મ દૂર કરવાની ઇચ્છાથી થતી પ્રવૃત્તિમાં કર્મનો નિશ્ચય આવશ્યક છે, તે સિવાય અન્ય જ્ઞાન આવશ્યક નથી. તેથી મોક્ષના કારણરૂપે જ્ઞાનને સ્વીકારીએ તો પણ १. श्रवणे ज्ञाने च विज्ञाने प्रत्याख्याने च संयमे । अनंहस्के तपसि चैव व्यवदानेऽक्रिया सिद्धिः ।।
