________________
ગાથા - ૬૩-૬૪
અધ્યાત્મમતપરીક્ષા
टी51 :- यदि नाम निश्चयनयः सर्वनयसमूहमास्कन्देत्तर्हि तदेकमूर्त्तिसकलादेशतां प्रतिपद्य विकलादेशरूपं नयलक्षणमेव परिजह्यात् । तथा चोक्तवचोव्याघात इति ॥६३॥
૩૦૭
ટીકાર્ય :- ‘પવિ’ જો નિશ્ચયનય સર્વનયના સમૂહને પ્રાપ્ત કરે, તો સર્વનયના સમૂહરૂપ એકમૂર્તિસકલાદેશતાને સ્વીકારીને, વિકલાદેશરૂપ નયલક્ષણનો જ ત્યાગ કરશે અને તે રીતે ઉક્ત વચનનો વ્યાઘાત છે. અર્થાત્ શ્લોક નં.૬૧ની ટીકામાં કહ્યું કે, બહુત્વપણું હોવાને કારણે નિશ્ચયનો વિશેષ છે, એ વચનનો વ્યાઘાત છે. ‘રૂતિ' છે તે બીજા વિકલ્પના દૂષણના કથનની સમાપ્તિ સૂચક છે.
ભાવાર્થ :- તાત્પર્ય એ છે કે, નિશ્ચયનય સર્વનયમત છે તેથી સકલાદેશતાને સ્વીકારે છે, તેથી નયનું લક્ષણ તેમાં ઘટતું નથી. માટે વ્યવહાર કરતાં નિશ્ચય વિશેષ છે તેમ કહી શકાય નહીં. કેમ કે તેમાં નયનું લક્ષણ વિકલાદેશરૂપ રહેતુ નથી.
અહીં વિશેષ એ છે કે, નિશ્ચયનય સર્વનયસંમત વસ્તુને માને છે અને તેમ કહેવાથી એ પ્રાપ્ત થાય કે, નિશ્ચયનય સકલાદેશરૂપ છે. અને સકલાદેશનો અર્થ એ થાય કે સંપૂર્ણ વસ્તુને ગ્રહણ કરનાર છે, તેથી સકલાદેશરૂપ નિશ્ચય હોવાથી તે પ્રમાણરૂપ છે. જ્યારે નય છે તે પ્રમાણરૂપ નથી પણ પ્રમાણના એકદેશરૂપ છે, આથી જ નય વિકલાદેશરૂપ છે. અને નયને સકલાદેશ કહેવાથી વિકલાદેશરૂપ નયના લક્ષણનો ત્યાં ત્યાગ થશે, તેથી તેને નયરૂપ કહી શકાશે નહિ. જેમ આ મારી માતા છે તેમ કહો તો તે વંધ્યા છે તેમ કહી શકાય નહિ, તેવી રીતે નિશ્ચયનયને સકલાદેશરૂપ કહો તો તેને નય કહી શકાય નહિ, અને નય કહો તો સકલાદેશ કહી ન શકાય.II૬૩॥
અવતરણિકા :- અત્ર સ્થિતપક્ષમાનન્ત્ર સમાધ્મદે
અવતરણિકાર્ય :- અહીંયાં અર્થાત્ સ્થિતપક્ષે નિશ્ચયનું જે સમર્થન કરેલ ત્યાં વ્યવહારે ગાથા-૬૨માં દૂષણ આપ્યું, ત્યાં સ્થિતપક્ષનું અવલંબન કરીને સમાધાન અમે કરીએ છીએ. (સ્થિતપક્ષનું અવલંબન કરીને ગ્રંથકાર સમાધાન કરે છે-)
ગાથા :
मुक्खामुक्खविभागो इच्छामित्तेण णत्थि एगंतो । जइ अत्थि तो वि नाणे चरणं सारो ति तं मोक्खं ॥६४॥
( मुख्यामुख्यविभाग इच्छामात्रेण नास्त्येकान्तः । यद्यस्ति तदपि ज्ञाने चरणं सार इति तन्मुख्यम् ||६४|| )
ગાથાર્થ :- ઇચ્છામાત્રથી એકાંતે મુખ્યામુખ્યનો વિભાગ નથી. જો છે તો પણ જ્ઞાનમાં ચારિત્ર સાર છે. એથી કરીને તે (ચારિત્ર) મુખ્ય છે.
