________________
૩૦૮. . . . . અધ્યાત્મમત પરીક્ષા....
ગાથા - ૬૪ ટીકા :- વ્યવહારો દિ વિષયે જ્ઞાન પ્રધાનપાત્વેનામાનુજો, નિશ્ચયસ્તુ વિષયં વર, તનયો: कल्पनाकोटिमवलम्ब्य प्रवृत्तं विवादमपनेतुमुभयोः समीकरणप्रवणप्रमाणपक्षमन्तरा क इवान्यः प्रभवतु? यत्तु वस्तुपरिच्छेद एव ज्ञानस्य मुख्यो व्यापारः, तत्करणादेव च सहकारिकारणतया जीवस्य चारित्रक्रियां નનયત્ તોક્ષ પ્રતિ પતયોપયુતે, તદુ- [વિ. મા. ૨૨૪ર ]
१ वत्थुपरिच्छेयफलं हवेज्ज किरियाफलं च तो नाणं ।
न उ निव्वत्तयमिटुं सुद्धं चिय जं तओऽभिहियं ।। त्ति, तदपि निश्चयनयानुसारेण द्रष्टव्यम्, व्यवहारतः सहकारस्याप्युपकारत्वात्। अत एव तत्रैवोक्तम्
२ नाणं परंपरमणंतरा उ किरिया तयं पहाणयरं । जुत्तं कारणमह वा समयं तो दोन्नि जुत्ताई ॥ ति [वि. भा. ११३७]
ટીકાર્ય - “વ્યવહાર' વ્યવહારનય સ્વવિષય જ્ઞાનને પ્રધાનકારણપણા વડે માને છે. વળી નિશ્ચયનય સ્વવિષય ચારિત્રને પ્રધાનકારણપણા વડે માને છે. તે કારણથી નિશ્ચય અને વ્યવહારની કલ્પનાકોટિને અર્થાત્ કલ્પનાપ્રકારને અવલંબન કરીને પ્રવૃત્ત એવા વિવાદને દૂર કરવા માટે, ઉભયના સમીકરણમાં પ્રવણ એવા પ્રમાણપક્ષને છોડીને કોણ અન્ય સમર્થ થાય? અર્થાત કોઈ સમર્થ ન થાય.
ઉત્થાન - અવતરણિકામાં કહ્યું કે, સ્થિતપક્ષનું અવલંબન લઇને વ્યવહારે આપેલ દૂષણનું અમે સમાધાન કરીએ છીએ. ત્યારપછી ટીકાનો પ્રારંભ કરતાં વ્યવહાર હિંvમવા' એ કથન દ્વારા બતાવ્યું કે, વ્યવહારનય મોક્ષ પ્રત્યે જ્ઞાનને પ્રધાન કારણ માને છે, અને નિશ્ચયનય મોક્ષ પ્રત્યે ચારિત્રને પ્રધાન કારણ માને છે. આ બંને નયના વિવાદનું સમાધાન સ્થિતપક્ષ સિવાય કોઈ કરી શકે તેમ નથી. પરંતુ તે સમાધાન માટે યત્નનો પ્રારંભ કરતાં, ગ્રંથકારને વિશેષાવશ્યકનું વિશેષ વક્તવ્ય સ્મૃતિનો વિષય બનતાં તે વક્તવ્ય પ્રમાણે, જ્ઞાન, મોક્ષ પ્રતિ ગૌણરૂપે સિદ્ધ થાય તેવી આપત્તિ આવે છે, અને સ્થિતપક્ષને અવલંબીને મોક્ષ પ્રતિ જ્ઞાન-ક્રિયા સમાન કારણરૂપ અભિમત છે, તેથી તેની સંગતિ કરતાં કહે છે
ટીકાર્ય - “યા' - જે વળી વસ્તુના પરિચ્છેદમાં જ જ્ઞાનનો મુખ્ય વ્યાપાર છે અને તેના કરણથી જ અર્થાત્ તે કરવાથી જ =તે પરિચ્છેદ કરવાથી જ, સહકારી કારણપણાથી જીવની ચારિત્રક્રિયાને પેદા કરતું તે=જ્ઞાન, મોક્ષ પ્રતિ ગૌણપણાથી ઉપયોગી છે, તે પણ નિશ્ચયનયના અનુસારે જાણવું. તેમાં હેતુ કહે છે - વ્યવહારથી સહકારનું પણ ઉપકારપણું છે.
6; “યg' નો અન્વયે તપ નિશ્ચયાનુસારે' તેની સાથે છે.
१. वस्तुपरिच्छेदफलं भवेत्क्रियाफलं च ततो ज्ञानम् । न तु निर्वतकमिष्टं शुद्धमेव यत् ततोऽभिहितम् ।। २. ज्ञानं पारम्परमनन्तरा तु क्रिया तत्प्रधानतरम् । युक्तं कारणमथ वा समकं ततो द्वे युक्ते ।।
