________________
ગાથા:૫૮...
૨૮૩
. અધ્યાત્મમતપરીક્ષા ... इदं च क्षायोपशमिकी क्रियामाश्रित्योक्तं, क्षायिकमपि चारित्रमेव प्रधानं, न हि केवलिनोऽपि शैलेश्यवस्थाभाविनी सर्वसंवररूपां चारित्रक्रियामनुपलभ्य निर्वाणभाजो भवन्तीति। तथा चानन्तर्येण फलहेतुत्वात् क्रियैव प्रधाना पारम्पर्येण कारणत्वाज्ज्ञानं तु गौणमिति।
ટીકાર્ય :- “જિયાના:' વળી ક્રિયાનય કહે છે કે, ક્રિયા જ ફલદાયિની છે. કેમ કે તજનન દ્વારા જ=ક્રિયાના જનન દ્વારા જ, જ્ઞાનનું પણ ઉપક્ષીણપણું છે. અહીંમપિ'થી એ કહેવું છે કે, બાહ્ય નિમિત્તાનું અવસન્નિધિરૂપે ઉપક્ષીણપણું છે, પરંતુ જ્ઞાનનું પણ ક્રિયાજનન દ્વારા જ ઉપક્ષીણપણું છે; અર્થાત્ ચરિતાર્થપણું છે.
ઉત્થાન - ક્રિયાજનન દ્વારા જ્ઞાન ચરિતાર્થ કેમ છે, તે બતાવતાં કહે છે
ટીકાર્ય - “નાનાતો પિ' - જાણતાને પણ ક્રિયા વિના ફલપ્રાપ્તિનું અશ્રવણ છે. ભાવાર્થ:- તાત્પર્ય એ છે કે ક્રિયાનય માને છે કે, જ્ઞાન, ક્રિયાને પેદા કરીને ચરિતાર્થ થઇ જાય છે, પરંતુ મોક્ષની પ્રાપ્તિ પ્રત્યે તે કારણ નથી, મોક્ષની પ્રાપ્તિ તો ક્રિયાથી જ થાય છે. જેમ કુલાલનો પિતા કુલાલને પેદા કરીને ચરિતાર્થ થઇ જાય છે અને ઘટપ્રત્યે કુલાલ જ કારણ છે, કુલાલનો પિતા નહિ; તેમ મોક્ષ પ્રત્યે ક્રિયા જ કારણ છે, જ્ઞાન નહિ. અને તેની પુષ્ટિ માટે કહે છે કે, જાણવા છતાં પણ ક્રિયા વગર ફલની પ્રાપ્તિનું અશ્રવણ છે. એનાથી એ પ્રાપ્ત થાય છે કે, ક્રિયાથી જ ફલની પ્રાપ્તિ છે, જ્ઞાનથી નહિ. કેમ કે જો જ્ઞાનથી ફળની પ્રાપ્તિ થતી હોત તો, કિયા વગર જાણનારને ફળની પ્રાપ્તિ થવી જોઇએ. પરંતુ ક્રિયા વગર ફલ પ્રાપ્ત થતું નથી. માટે મોક્ષપ્રાપ્તિરૂપ ફલ પ્રત્યે ક્રિયા જ કારણ છે; જ્ઞાન ક્રિયાને પેદા કરીને ચરિતાર્થ થઇ જાય છે. 1 અન્યો વડે પણ તે કહેવાયેલું છે
ટીકાર્ય - વૈવ' - ક્રિયા જ પુરુષને ફલ આપનારી છે, જ્ઞાન ફલ આપનારું કહેલ નથી. જે કારણથી સ્ત્રી અને ભક્ષ્ય ભોગનો જાણકાર (તેના) જ્ઞાનથી સુખી થતો નથી. કૃતિ' - અન્યના ઉદ્ધરણના કથનની સમાપ્તિ સૂચક છે. 'तथाऽऽगमेऽप्युक्तम्તે પ્રમાણે આગમમાં પણ કહ્યું છે કેસુવહુપિ. આ આવશ્યક નિર્યુક્તિની ૬૮મી ગાથા છે. તેનો અર્થ આ પ્રમાણે – ચરણરહિતને સુબહુ પણ અધીત=ભણેલું, એવું શ્રુત શું કરશે? જેમ લાખો ક્રોડ પણ પ્રગટાવેલા દીવા આંધળાને શું કરે?
ભાવાર્થ - અહીં પ્રશ્ન થાય કે, શ્રુત એ ચક્ષસ્થાનીય છે, તેને અંધના દૃષ્ટાંતથી કેમ કહેલ છે? તેનું તાત્પર્ય આવશ્યકનિયુક્તિ ગાથા-૯૯થી એ પ્રાપ્ત થાય છે કે, ચારિત્ર ચક્ષસ્થાનીય છે અને શ્રત એ પ્રદીપસ્થાનીય છે. તેથી ચારિત્રરહિત ગમે તેટલું શ્રુત ભણે તો પણ તેને તત્ત્વ દેખાતું નથી, પરંતુ ચરિત્ર સહિત થોડું પણ શ્રુત ભણે તેને તત્ત્વ દેખાય છે.
