________________
૨૯૦.
અધ્યાત્મમત૫રીક્ષા
ગાથા - ૫૮
ઉપયોગને કારણે યોગનો નિરોધ થાય છે. તેથી યોગનિરોધ પણ વિશિષ્ટ એવા કેવલજ્ઞાનના ઉપયોગથી થાય છે, માટે જ્ઞાન દ્વારા જ સર્વસંવરની પ્રાપ્તિ છે.
ઉત્થાન :- પૂર્વમાં સ્થિતપક્ષે જ્ઞાનને ક્રિયા દ્વારા મોક્ષજનક છે એમ સિદ્ધ કરીને, જ્ઞાન અને ક્રિયા ઉભયનું મોક્ષજનકપણું સ્થાપન કર્યું; અને ‘અત્તિ ચ’ થી જ્ઞાન અને ક્રિયા બંનેનું સાક્ષાત્ મોક્ષજનકપણું નવિશેષથી બતાવતાં કહે છે
टीst :- अपि च, ऋजुसूत्रनयमतेऽपि केवलज्ञानमपि क्षणपरम्परापर्यवसन्नमेव, तत्र च शैलेशीचरमक्षणो ज्ञानचारित्रभावेन परस्परमुपश्लिष्टस्वभाव एव मोक्षजनक इति तत्क्षणत्वेन द्वयोर्जनकत्वं तुल्यमेव । न च तथाजनकतायामतिप्रसङ्गः, तत्क्षणपरिणतात्मनः तद्धेतुतया स्याद्वादप्रवेशेनाऽनतिप्रसङ्गात्। न च ज्ञाननिरूपितत्वचारित्रनिरूपितत्वलक्षणविरुद्धधर्माध्यासादेकस्य तत्क्षणस्य भेदप्रसङ्ग इति वाच्यम्, एकत्र ज्ञाने नीलपीतादिनानाज्ञेयाकाराणामिवान्यत्रापि युगपन्नानाधर्माणां समावेशस्याऽविरुद्धत्वादिति વિજ્ઞા
ટીકાર્ય :- ‘પિ =’ અને વળી (ઋજુસૂત્રનયના મતે) કેવલજ્ઞાન પણ ક્ષણપરંપરા-પર્યવસન્ન જ છે, અને ત્યાં= ઋજુસૂત્રનયના મતમાં, જ્ઞાનચારિત્રભાવરૂપે પરસ્પર ઉપશ્લિષ્ટ સ્વભાવવાળી જ શૈલેશીની ચરમક્ષણ મોક્ષજનક છે. એથી કરીને તત્ક્ષણત્વેન=ચરમક્ષણપણા વડે કરીને, ઋજુસૂત્રનયના મતમાં પણ, બંનેનું=જ્ઞાન-ચારિત્ર બંનેનું, મોક્ષજનકપણું તુલ્ય છે. અને તે પ્રકારની જનકતામાં અતિપ્રસંગ નથી, કેમ કે તત્ક્ષણપરિણત આત્માનું=જ્ઞાનચારિત્રભાવરૂપે પરસ્પર ઉપશ્લિષ્ટ સ્વભાવવાળી ચરમક્ષણર્થી પરિણત આત્માનું, તદ્વેતુપણાથી=મોક્ષહેતુપણાથી, સ્યાદ્વાદના પ્રવેશ વડે અતિપ્રસંગ નથી.
ભાવાર્થ :- ઋજુસૂત્રનય કેવલજ્ઞાનની પણ ક્ષણપરંપરા સ્વીકારે છે. તેથી તેરમા ગુણસ્થાનકમાં કેવલજ્ઞાન પ્રગટ્યા પછી કેવલજ્ઞાનની ક્ષણપરંપરા ચાલુ રહે છે, અને શૈલેશીની ચરમક્ષણમાં જેમ કેવલજ્ઞાનની ક્ષણપરંપરા ચાલુ છે, તેમ ચારિત્રની પણ ક્ષણપરંપરા ચાલુ રહે છે. તેથી જે જીવ શૈલેશીની ચરમક્ષણમાં આવે છે, તેની તે ચરમક્ષણ જ્ઞાન અને ચારિત્રના પરિણામરૂપે પરસ્પર ઉપશ્લિષ્ટ સ્વભાવવાળી પ્રાપ્ત થાય છે. અને શૈલેશીની ચરમક્ષણ જ મોક્ષ પ્રત્યે કારણ છે, તેમ ઋજુસૂત્રનય માને છે, તેથી મોક્ષ પ્રત્યે યોગનિરોધની ચરમક્ષણ મોક્ષનું કારણ નથી, પરંતુ ચ૨મક્ષણપણાવડે કરીને શૈલેશીની ચરમક્ષણ મોક્ષ પ્રત્યે કારણ છે. અને તે ચરમક્ષણ જ્ઞાન અને ચારિત્ર ઉભયભાવથી ઉપશ્લિષ્ટ સ્વભાવવાળી હોવાથી, મોક્ષ પ્રત્યે ઋજુસૂત્રનયના મતમાં પણ જ્ઞાન અને ચારિત્ર બેયનું જનકપણું સમાન જ છે. અર્થાત્ સ્થિતપક્ષના મત પ્રમાણે તો જ્ઞાન-ચારિત્રનું મોક્ષજનકપણું છે, પરંતુ ઋજુસૂત્રનયના મતમાં પણ જ્ઞાન અને ચારિત્ર બંનેનું મોક્ષજનકપણું સમાન જ છે.
અહીં કોઇ શંકા કરે કે, તે પ્રકારની જનકતા સ્વીકારવામાં ઋજુસૂત્રનયને અતિપ્રસંગ આવશે. તે આ પ્રમાણે -ઋજુસૂત્રનય અનુગત કોઇ દ્રવ્ય સ્વીકારતો નથી. તેથી કોઇ એક જીવની શૈલેશીની ચરમક્ષણ સ્વીકારીને તેમાં વર્તતા જ્ઞાનના પરિણામને અને તે જ વખતે કોઇ અન્ય જીવની શૈલેશીની ચરમક્ષણ સ્વીકારીને તેમાં વર્તતા
