________________
ગાથા - ૫૮ • • • • • ,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
અધ્યાત્મ પરીક્ષા ....
• . . . . . . .૨૮૫ ટીકાર્ય :- “ફર્વ ર’ – અને આ ક્રિયાનયે જે કહ્યું તે, ક્ષાયોપથમિકી ક્રિયાને આશ્રયીને કહેલું છે. ક્ષાયિક પણ ચારિત્ર જ પ્રધાન છે, જે કારણથી કેવલીઓ પણ શૈલેશી અવસ્થાભાવી સર્વસંવરરૂપ ચારિત્રક્રિયાને પામ્યા વગર નિર્વાણને ભજનારા થતા નથી.
નિર્વાનુમાનો મવત્તિ' પછી ‘તિ' છે, તે ક્ષાયોપથમિક અને ક્ષાયિક ક્રિયાને આશ્રયીને કથન કર્યું, તેની સમાપ્તિ સૂચક છે.
ઉત્થાન - નિર્વાદ . મવતીતિ' સુધી જે કથન કર્યું, તેનાથી એ પ્રાપ્ત થયું કે, મોક્ષ પ્રત્યે અનંતર કારણ ક્રિયા છે માટે તે જ મુખ્ય છે. તે બતાવતાં કહે છે
ટીકાર્ય - “તથા ત્ર' - અને તે રીતે અનંતરપણાથી ફલનું હેતુપણું હોવાથી ક્રિયા જ પ્રધાન છે. વળી જ્ઞાન પરંપરાએ કારણ હોવાથી ગૌણ છે. ‘ ’ પછી ‘તિ' છે, તે ક્રિયાનયના વક્તવ્યની સમાપ્તિ સૂચક છે.
ટીકા - સત્રા સ્થિતપક્ષો-વિનામવિત્વનત્તરપવિત્રયોદ્ધયોરેવાવિશેષgીત્વમેવ તો: દિ ज्ञानं विनेव प्रवृत्तिं विनापि फलमुत्पद्यते, न वा भक्ष्यभोगादिप्रवृत्तिकाले शैलेश्यवस्थायां वा ज्ञानं नास्तीति।
ટીકાર્ય :- અહીં અર્થાત્ જ્ઞાનનયે પોતાનું વક્તવ્ય કહ્યું અને ક્રિયાનયે પોતાનું વક્તવ્ય કહ્યું ત્યાં, આ પ્રમાણે= વક્ષ્યમાણ સ્થિતપક્ષ=પ્રમાણપક્ષ છે. “વિનામવિત્વ' - બંનેના =જ્ઞાન અને ક્રિયાના જ, અવિનાભાવિત્વ અને અનંતરભાવિત્વનો અવિશેષ હોવાથી તે બંનેનું જ્ઞાન અને ક્રિયાનું, તુલ્યપણું જ છે.
ભાવાર્થ તાત્પર્ય એ છે કે, સ્થિતપક્ષ પ્રમાણે મોક્ષરૂપ કાર્ય પ્રત્યે જ્ઞાન અને ક્રિયા બંને અવિનાભાવી છે, બાહ્યલિંગ મોક્ષરૂપ કાર્ય પ્રત્યે બહુલતાએ વ્યાપ્તિવાળું હોવા છતાં અવિનાભાવી નથી, પરંતુ જ્ઞાન અને ક્રિયા બંનેમાંથી કોઈની બહુલતાએ વ્યાપ્તિ નથી, પરંતુ સંપૂર્ણ વ્યાપ્તિ છે; તેથી જ્યાં જ્યાં મોક્ષરૂપ કાર્ય થાય ત્યાં ત્યાં બંનેનું અસ્તિત્વ અવશ્ય જોઇએ. અને તે જ રીતે મોક્ષરૂપ કાર્ય પ્રત્યે જ્ઞાન અને ક્રિયાનું અનંતરભાવિપણું પણ તુલ્ય જ છે. અર્થાત્ મોક્ષની નિષ્પત્તિની પૂર્વેક્ષણમાં પૂર્ણ જ્ઞાન અને સર્વસંવરરૂપ પૂર્ણ ચારિત્ર અવશ્ય હોય છે. તેથી કાર્યમાં અંતર વગર ભાવિત્વ=હોવાપણું, જ્ઞાન અને ક્રિયા બંનેમાં સમાન છે. તેથી મોક્ષના કારણ તરીકે જ્ઞાન અને ક્રિયા બંને સમાન છે, એમ સ્થિતપક્ષનું કહેવું છે. - અહીં વિશેષ એ છે કે, ક્રિયાને પેદા કરીને જ્ઞાન ચરિતાર્થ થઇ જાય છે અને ક્રિયાથી મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે, તેમ નિશ્ચયનય માને છે, અને તે પ્રમાણે વિચારીએ તો અનંતરભાવિરૂપે ક્રિયા પ્રાપ્ત થાય અને જ્ઞાન મોક્ષરૂપ
