________________
અધ્યાત્મમતપરીક્ષા
ગાથા - ૫૮
૨૭૨
સેવાતું એવું દ્રવ્યલિંગ, ભાવલિંગની સાથે અવ્યભિચારી છે. અને પાસત્યાદિમાં વર્તતું દ્રવ્યલિંગ વહ્નિ જેમ ધૂમ સાથે વ્યભિચારી છે તેમ વ્યભિચારી હોવાને કારણે, તેનાથી ભાવસાધુપણાનું અનુમાન થઇ શકે નહિ.
ઉત્થાન :- અહીં ચોથો વિકલ્પ ભાવનું અનુસ્મરણ છે. અર્થાત્ પાર્શ્વસ્થાદિને જોઇને ભાવસાધુનું અનુસ્મરણ થાય છે; અને તેને કારણે પાર્શ્વસ્થાદિને વંદન કરીએ તો શું દોષ છે? એ પ્રકારનો પૂર્વપક્ષીનો આશય છે. તેને સામે રાખીને નિરાકરણ કરતાં કહે છે
टीst :- नापि चतुर्थ:, तद्द्द्रव्यलिङ्गस्य येन सह संबन्धग्रहस्तत्राऽसाधुत्वज्ञाने जाग्रति साधुत्वप्रकारक - स्मरणाऽसंभवात्, साध्वन्तरेऽगृहीतसंबन्धकस्य च तस्य तत्स्मारकत्वाऽयोगात् ।
ટીકાર્ય
:- ચોથો વિકલ્પ પણ બરાબર નથી. તેમાં હેતુ કહે છે
‘તર્’ – તદ્ દ્રવ્યલિંગનો અર્થાત્ જે દ્રવ્યલિંગને જોઇને ભાવસાધુનું સ્મરણ કરવા પ્રયત્ન કરે છે, તે દ્રવ્યલિંગનો જેની સાથે સંબંધ ગ્રહ થાય છે ત્યાં, અસાધુત્વનું જ્ઞાન જાગૃત થયે છતે, સાધુત્વપ્રકારક સ્મરણનો અસંભવ છે. છે
ભાવાર્થ :- તાત્પર્ય એ છે કે, પોતે જે દ્રવ્યલિંગને જુએ છે તે દ્રવ્યલિંગનો પાર્થસ્થાદિની સાથે સંબંધ છે અને પાર્શ્વસ્થાદિના શિથિલાચારને જોઇને ત્યાં અસાધુત્વનું જ્ઞાન થયું છે; તેથી તે પાસસ્થામાં સાધુત્વપ્રકારક સ્મરણ દ્રવ્યલિંગના બળથી થઇ શકે નહિ. કેમ કે દ્રવ્યલિંગની સાથે સાધુપણાનો અવિનાભાવી સંભવ નથી, પરંતુ સુવિહિત દ્રવ્યલિંગનો જ સાધુપણા સાથે અવિનાભાવી સંબંધ છે.
ઉત્થાન :- અહીં પૂર્વપક્ષી કહે કે, પાર્શ્વસ્થાના વેષને જોઇને અન્ય ભાવસાધુમાં વર્તતા સાધુભાવનું સ્મરણ કરીને પાર્શ્વસ્થાના વેષને વંદન કરીશું, તો શું વાંધો છે? તેથી બીજો હેતુ કહે છે
ટીકાર્ય :- ‘સાધ્વન્તરે’ - સાધ્વંતરમાં અગૃહીત સંબંધવાળા એવા તે વેષનો તસ્મારકત્વનો અયોગ છે.
ભાવાર્થ :- તાત્પર્ય એ છે કે, પુરોવર્તી વેષ પાર્શ્વસ્થા સાથે સંબંધવાળો ગ્રહણ થાય છે, પરંતુ સુસાધુ સાથે સંબંધવાળો છે તેમ ગ્રહણ થતું નથી. તેથી તે વેષના બળથી અન્ય ભાવસાધુમાં રહેલા ગુણોનું સ્મરણ થઇ શકે નહિ. તેથી ભાવસાધુના ગુણોનું સ્મરણ કરીને પાર્શ્વસ્થાદિના વેષને નમસ્કાર કરી શકાય નહિ. માટે ચોથો વિકલ્પ બરાબર નથી.
ઉત્થાન :- પૂર્વમાં કહ્યું કે, અન્ય સુસાધુમાં અગૃહીત સંબંધવાળું પાર્થસ્થાદિનું દ્રવ્યલિંગ છે, તેથી તે દ્રવ્યલિંગ દ્વારા ભાવસાધુના ગુણોનું સ્મરણ થઇ શકે નહિ. ત્યાં પૂર્વપક્ષી ભાવસાધુના ગુણનું સ્મરણ કેવી રીતે થઇ શકે તેના માટે ‘અથ’થી બતાવે છે.
