________________
૨૭. . . .
. અધ્યાત્મમત પરીક્ષા . . . . . . .
ગાથા - ૫૮ ભાવનારીને ભાવનારીરૂપે જોવી, પરંતુ ચિત્રિત નારીમાં ભાવનારીનો ઉપચાર ન કરવો; એ રૂપ મધ્યસ્થપણાથી) પ્રતિસંધાન કરનાર પુરુષને કામવિકાર પ્રાદુર્ભાવ થતો નથી, પરંતુ આગળમાં સ્કુરાયમાન થતી સાક્ષાત્ કામિનીને જ જાણતા એવા પુરુષને (કામવિકાર થાય છે.) ‘રૂતિ' શબ્દ કથનની સમાપ્તિ સૂચક છે.
ભાવાર્થ - તાત્પર્ય એ છે કે, નારીપદને નામાદિ ચાર નિક્ષેપારૂપે નાનાર્થક કહીને લેપકને એ કહેવું છે કે, ‘ચિત્તમત્ત-નારીને કહેનાર આગમવચનમાં સ્થાપનાનિક્ષેપારૂપ નારીને ગ્રહણ કરીને તેના ચિંતવનનો નિષેધ કરેલ છે, તેથી તે વચનના બળથી પ્રતિમામાં ભાવઅરિહંતના અભેદનો આરોપ થઇ શકે નહિ. તેના જવાબરૂપે ગ્રંથકાર કહે છે કે, સ્થાપનાનિક્ષેપારૂપ નારીમાં પણ ભાવનારીનો અભેદઅધ્યારોપ થાય છે ત્યારે જ વિકાર પેદા થાય છે, પરંતુ ભાવનારીનો અભેદ અધ્યવસાય કર્યા વગર સ્થાપનાનિલેપારૂપ નારીને જોવાથી વિકાર પેદા થાય નહિ. તેથી જેમ સ્થાપનાનારીમાં ભાવનારીના અભેદની બુદ્ધિથી જ વિકાર પેદા થાય છે, તેમ સ્થાપનાનિલેપારૂપ પ્રતિમામાં ભાવતીર્થકરની અભેદબુદ્ધિથી જ ભગવાન પ્રત્યે પૂજ્યભાવની વૃદ્ધિ થાય છે. તેથી વિત્તff .... એ પ્રકારના આગમવચનને પ્રમાણરૂપે સ્વીકારીએ તો પ્રતિમામાં અભેદ આરોપ માનવો તે ઉચિત સિદ્ધ થાય.
ઉત્થાન :- વળી પ્રતિમામાં અરિહંતનો અભેદઅધ્યારોપ યુક્ત છે, તેની પુષ્ટિ અર્થે “યથા રા'થી કહે છે -
ટીકા - યથા યાત્રામદ્ગારા પાપનનતં તથા પ્રતિમા સુમરફૂન્યસ્થ પુષ્યાનશત્વમણિ, તિ किं जाल्मेन सहाधिकविचारणया।
ટીકાર્ય - “યથા' અને જે પ્રમાણે અહીંયાં=ચિત્રભિત્તિનારીમાં, અશુભ સંકલ્પનું પાપજનકપણું છે, તે પ્રમાણે પ્રતિમાદિમાં શુભ સંકલ્પનું પુણ્યજનકપણું પણ છે. એથી કરીને જાલ્મ એવા લુપકની સાથે અધિક વિચારણાથી સર્યું.
ટીકા - ચતુદ્રવ્ય માવામે તાત્ત્વિાવ, થાપની સ્થાપ્યાએ તુરતથતિ તન્ન, તદ્ધવિશિષ્ટાચधर्मविशिष्टेन सहातद्भावभावात्, अन्यथा तद्विषयकोपचारस्य निर्मूलकत्वप्रसङ्गात्।
ટીકા :-“યg' વળી જે દ્રવ્યમાં ભાવનો અભેદ છે તે તાત્ત્વિક જ છે. વળી સ્થાપનામાં સ્થાપ્યનો અભેદ તેવો નથી; એ પ્રમાણે પૂર્વપક્ષી=લુંપક, કહે છે તે બરાબર નથી. તેમાં હેતુ કહે છે
તદ્ધ'- તદ્ધર્મવિશિષ્ટનું અન્યધર્મવિશિષ્ટની સાથે અતભાવ છે. અન્યથા તદ્વિષયક ઉપચારના નિમૂલકપણાનો પ્રસંગ છે.
ભાવાર્થ ‘વજુથી પૂર્વપક્ષીનું એ કહેવું છે કે, દ્રવ્ય જ ભાવરૂપે પરિણામ પામે છે, તેથી દ્રવ્યમાં ભાવનો અભેદ
