________________
ગાથા - ૧૮
અધ્યાત્મમતપ૨ીક્ષા
૨૭૩
ટીકા :- ગ્રંથ પાર્શ્વસ્થાવિનિકવર્ગને સદ્યો ( ? સવૃશ ) વર્શનોતોધિતમંાસથી ચીનપૂર્વાનુમવવભાવેવ विशिष्टसाधुगुणस्मरणसंभव इति चेत् ? न, शीतलविहारिणि वेषमात्रेण सादृश्यप्रतिसंधानाऽसंभवात्, तद्भिन्नत्वे सति तद्वृत्तिभूयोधर्मवत्त्वेन सादृश्यव्यवहारात्, अन्यथा सर्वस्य सर्वसदृशत्वापत्तेः ।
ટીકાર્ય :- ‘અથ’ પાર્શ્વસ્થાદિ લિંગદર્શનમાં સદેશદર્શનથી ઉદ્બોધિત સંસ્કારથી યુક્ત પૂર્વ અનુભવના બળથી જ વિશિષ્ટ સાધુગુણના સ્મરણનો સંભવ છે. એ પ્રમાણે પૂર્વપક્ષી કહે તો ગ્રંથકાર કહે છે કે, તે બરાબર નથી. ‘શીતત્સવિહારિળિ’ - કેમ કે શીતલવિહારીમાં વેશમાત્રથી સાદૃશ્યના પ્રતિસંધાનનો અસંભવ છે. તે કેમ છે? તેમાં હેતુ કહે છે
‘વિજ્ઞÒ’ - તભિન્નત્વ હોતે છતે તવૃત્તિભૂયોધર્મવત્ત્વથી સાદૃશ્યનો વ્યવહાર છે
‘અન્યથા’ - અન્યથા અર્થાત્ ઉપરોક્ત સાદૃશ્યનો વ્યવહાર છે એવું ન માનો તો, સર્વને સર્વસદશપણાની આપત્તિ આવે છે.
ભાવાર્થ :- અહીં ‘fથ'થી કહેલ પૂર્વપક્ષના કથનનું તાત્પર્ય એ છે કે, પૂર્વમાં કોઇ સુસાધુને પોતે જોયેલ છે અને તેના વેષ જેવો જ વેષ પાર્શ્વસ્થાદિના લિંગના દર્શનમાં તેને દેખાય છે. તેથી તે સદશદર્શનથી સંસ્કાર જાગ્રત થાય છે, અને તે સંસ્કારથી યુક્ત પૂર્વના અનુભવના બળથી જ પોતાને વિશિષ્ટ એવા સાધુના ગુણનું સ્મરણ થાય છે, અને તેથી હૈયામાં તેમના પ્રત્યે બહુમાન થવાથી, તેવા વેષધારીને નમસ્કાર કરીએ તો શું વાંધો? એ પ્રકારનો પૂર્વપક્ષીનો આશય છે
અહીં વિશેષ એ છે કે, પૂર્વનો સુસાધુદર્શન વખતનો અનુભવ તે વખતે જ હોય છે; વર્તમાનમાં જ્યારે પાર્શ્વસ્થાને જુએ છે ત્યારે તે અનુભવ સ્મરણરૂપે આવી શકે છે, પરંતુ અનુભવરૂપે તો વર્તમાનમાં પૂર્વનો અનુભવ હોઇ શકે નહિ. તેથી એ પ્રાપ્ત થાય કે, પૂર્વના અનુભવથી આત્માને સુસાધુ અને વેષ વચ્ચેના સંબંધનું ગ્રહણ થાય છે અને વર્તમાનમાં પાર્શ્વસ્થાદિના લિંગને જોવાથી તે સંસ્કારો જાગૃત થાય અને તેને કારણે વર્તમાનમાં વિશિષ્ટ સાધુગુણનું સ્મરણ તે વેષધારી પાસસ્થામાં થાય છે. તેથી એમ કહેવું જોઇએ કે, પૂર્વના અનુભવના બળથી પડેલા સંસ્કારનો, સદેશદર્શનને કારણે ઉદ્બોધ થવાથી, વિશિષ્ટ સાધુગુણનું સ્મરણ થાય છે. પરંતુ તેમ ન કહેતાં, પૂર્વના અનુભવના બળથી વિશિષ્ટ સાધુગુણનું સ્મરણ થાય છે તેમ કહ્યું. તેનું કારણ પૂર્વના અનુભવને સ્મરણમાં પ્રધાન હેતુ તરીકે બતાવવો છે, અને પૂર્વના અનુભવથી થતા સદેશદર્શનથી ઉદ્બોધિત સંસ્કારને વિશેષણ રૂપે કહેલ છે. તે આ રીતે
સ્વનિરૂપિતજનકતાસંબંધથી સદેશદર્શનથી ઉદ્બોષિત સંસ્કાર પૂર્વ અનુભવમાં રહે છે. એનાથી યુક્ત એવો પૂર્વનો અનુભવ સાધુગુણના સ્મરણનું કારણ છે.
તેના નિરાકરણ રૂપે ગ્રંથકાર કહે છે કે, શિથિલાચારી એવા પાસત્થામાં સુસાધુ સદેશ વેષ છે, એટલા માત્રથી સુસાધુ સદશ ગુણો છે, એ પ્રકારના સાદશ્યના પ્રતિસંધાનનો અસંભવ છે. તેથી તેવા પાસસ્થાના લિંગમાં સુસાધુના ગુણનું સ્મરણ કરીને નમસ્કાર થઇ શકે નહિ. અહીં શીતલવિહારીમાં સાદેશ્યના પ્રતિસંધાનનો અસંભવ છે તેમ કહ્યું, અને તેમાં હેતુ કહ્યો કે, તેનાથી ભિન્ન હોય અને તદ્ગત ભૂયોધર્મવાળો હોય તેને સાદશ્ય કહેવાય; અને પ્રસ્તુત પાસસ્થામાં ફક્ત વેષ સદેશ છે, પરંતુ તવૃત્તિભૂયોધર્મ નથી. અર્થાત્ જેમ વેષ સદેશ છે, તેમ આચાર
