________________
૨૬૮
અધ્યાત્મમતપરીક્ષા
ભાષ્યકાર તેનો અર્થાત્ પર્યાય વગેરે શબ્દનો અવયવાર્થ કહે છે“રિયાયવમવેર” પર્યાય બ્રહ્મચર્યરૂપ, પર્ષદા વિનીત છે કે કેવી છે? અને પુરુષ કેવો છે? તે જાણીને, અર્થાત્ કુલકાર્યાદિ તેને આધીન કેવા છે? ‘ઞયવડ’ તે ક્ષેત્રમાં તે કેવો આખ્યાત અર્થાત્ પ્રસિદ્ધ છે, કે જેના બળથી ત્યાં રહી શકાય,‘મુળ’દુષ્કાળમાં પ્રતિજાગરણ કરી શકે તેવો છે, એ રૂપ ગુણની પ્રાપ્તિ કેવી છે, ‘ઞળમ’ આગમ અર્થાત્ સૂત્રાર્થ ઉભયરૂપ અને ‘સુગં’ શ્રુત અર્થાત્ સૂત્ર તેની પાસેથી પ્રાપ્ત થાય તેવું છે. (આ પ્રમાણે પર્યાયાદિને જાણીને, યથાર્હ જેને જે યોગ્ય હોય તે તેને કરવું.)
ગાથા - ૧૮
દર્દી ‘લખ્ખાવાયત્તા’ - અહીં ધ્રુજાર્યાવીનિ અનેન આવત્તાનિ આ પ્રમાણે સમાસ છે. કુલકાર્યાદિમાં આદિથી ગણ અને સંઘનું કાર્ય લેવું.
‘ચારૂં’ – આ અર્થાત્ વાનમસ્કારાદિ (કષાયના ઉત્કટપણાથી) નહિ કરનારને, યથાયોગ્ય અર્હદ્દેશિત માર્ગમાં પ્રવચનભક્તિ નથી; તેથી કરીને અભક્તિ આદિ દોષો છે. આદિ શબ્દથી સ્વાર્થભ્રંશ, બંધનાદિ દોષો જાણવા.
टीst :- तथा च कारणिकतद्वन्दनप्रवृत्तेरभक्तिमत्त्वादिदोषपरिजिहीर्षयैव प्रवृत्तत्वात् प्रवचनभक्त्यादिको गुण एव न तु दोष इति द्रष्टव्यम्। दृष्ट्वा च तादृशं कारणं तथाऽऽचरणीयं, न तु स्वरसतस्तत्र प्रवृत्त्युत्तरं यादृच्छिकालम्बनमुद्भावनीयं तादृशालम्बनस्य प्रमादाचरणपर्यवसितत्वात्।
यदागम:
'आलंबणाण भरिओ लोगो जीवस्स अजउकामस्स ।
जं जं पिच्छइ लोए तं तं आलंबणं कुणइ ॥ त्ति। [आ.नि. ११८८]
ટીકાર્ય :- અને તે પ્રમાણે=પૂર્વની ગાથાઓમાં પાર્શ્વસ્થાદિને અપવાદિક વંદન કરવાનું બતાવ્યું તે પ્રમાણે, કારણિક તદ્વન્દનાદિ પ્રવૃત્તિનું અર્થાત્ પાર્શ્વસ્થાદિને વંદનાદિ પ્રવૃત્તિનું, અભક્તિમત્ત્વાદિ દોષોને ત્યાગ કરવાની ઇચ્છાથી જ પ્રવૃત્તપણું હોવાથી, પ્રવચનભક્ત્યાદિક ગુણ જ છે પરંતુ દોષ નથી, એ પ્રમાણે જાણવું. અને તેવા પ્રકારનું કારણ જોઇને તે પ્રમાણે આચરણ કરવું જોઇએ, પરંતુ સ્વરસથી ત્યાં અર્થાત્ પાર્શ્વસ્થાદિમાં પ્રવૃત્તિ પછી યાદૈચ્છિક આલંબન ઉદ્ભાવન કરવું જોઇએ નહિ; કેમ કે તાદેશ આલંબનનું, અર્થાત્ પ્રવૃત્તિ પછી યાદૈચ્છિક આલંબનનું પ્રમાદાચરણમાં પર્યવસિતપણું છે.
‘યજ્ઞામ:' જે કારણથી આગમ આ પ્રમાણે છે
‘આનંવાળ’ અયતનાની ઇચ્છાવાળા જીવને અર્થાત્ પ્રમાદીજીવને, લોક આલંબનથી ભરેલો છે. જે જે લોકમાં તે જુએ છે તે તે આલંબન કરે છે.
ટીકા :- યત્ત દ્રવ્યતિકું માવનિદ્રાધ્યાોપવ પ્રતિમાવાવષ્યદ્ભવમેવારોપો નયુ,
१. आलंबनैः भृतो लोको जीवस्याऽयतनाकामस्य । यद्यद् पश्यति लोके तत्तदालंबनं करोति ।।
आरोपस्य मिथ्यात्वादिति
