________________
૨૬૨ અધ્યાત્મમતપરીક્ષા.
ગાથા - ૫૮ માનો તો, “ગંગામાં ઘોષ' છે એ પ્રયોગનો ‘ગંગાતીરમાં ઘોષ' છે એ પ્રમાણે પ્રયોગથી અવિશેષની આપત્તિ છે. અર્થાત્ સમાન માનવાની આપત્તિ છે.
ભાવાર્થ - તાત્પર્ય એ છે કે, ગંગામાં ઘોષ(ગાયોને બાંધવાનું સ્થાન, ગમાણ) છે એ પ્રયોગથી, એ ઘોષ જે તીર ઉપર છે તે શીતળ અને પવિત્ર છે તેવી પ્રતીતિ થાય છે. કેમ કે લક્ષણાથી ગંગાપદની ગંગાતીરમાં ઉપસ્થિતિ કરવાને કારણે, તીરમાં જે શીતળતા-પવિત્રપણું આદિ ઉત્કર્ષ નથી, તે પણ ગંગાના અભેદના અધ્યવસાયથી પ્રતીત થાય છે; અને ગંગાતટમાં ઘોષ છે એ પ્રયોગથી, ગંગાતટ ઘોષનું અધિકરણ છે એટલી જ પ્રતીતિ થાય છે. અને આ બંને પ્રયોગ ભિન્ન ભિન્ન પ્રતીતિ કરાવે છે તે માન્ય છે; પરંતુ અભેદના અધ્યવસાયથી, જો તીરમાં શીતળતા-પવિત્રતાદિની પ્રતીતિ થતી ન હોય તો, બંને પ્રયોગ સરખા માનવાની આપત્તિ આવશે. .
આ મત મુવ'. કથનથી એ સિદ્ધ કર્યું કે, જેમ ગંગામાં ઘોષ છે એ પ્રયોગમાં ગંગા અને ઘોષનો અભેદઅધ્યવસાય કરવાથી શૈત્ય-પાવનત્વાદિક પ્રતીત થાય છે; તેમ જિનપ્રતિમામાં ગુણવાન એવા ભાવઅરિહંતનો અભેદઅધ્યારોપ કરવાથી, તર્ગત=પ્રતિમાગત, ભગવાનના ગુણની પ્રતીતિ થાય છે તે પ્રતિમાગત ઉત્કર્ષવત્ત્વની પ્રતીતિ કરાવવા સ્વરૂપ છે.
ટીકાર્ય - “મત વિ' આથી કરીને જ ગુણવત્ અભેદઅધ્યારોપનું તર્ગત ઉત્કર્ષવત્ત્વની પ્રતીતિ કરાવવી એ પ્રયોજન છે, આથી કરીને જ, રૂપક અલંકારાદિ ગર્ભમાં છે જેને તેવા, તે તે વૃત્તથી તે તે શ્લોકથી, ઘટિત સ્તુતિસ્તોત્રાદિના પ્રણયનથી=રચનાથી, ઉદ્ભૂત થયેલા પ્રભૂત ભક્તિ પ્રાભારના કારણે, ભગવાનની સ્તુતિ કરનારને વિપુલ નિર્જરા થાય છે.
ભાવાર્થ:- તાત્પર્ય એ છે કે, ભગવાનની પુંડરીકની ઉપમાથી કે સિંહની ઉપમાથી નમુત્થણે આદિ સૂત્રમાં સ્તુતિ કરાયેલ છે તે રૂપક અલંકારથી, ભગવાન કર્મની સામે સિંહ જેવા પરાક્રમશીલ અને પુંડરીક જેવા નિર્લેપ છે તેવી ઉપસ્થિતિ, સિંહ અને પુંડરીકનો ભગવાનની સાથે અભેદ કરવાથી થાય છે. બાહ્ય ગુણવાળા એવા સિંહ અને પુંડરીકનો ભગવાનમાં જે અભેદઅધ્યારોપ છે, તે ભગવાનમાં તેવા પ્રકારના વિશેષ સ્વરૂપની પ્રતીતિ કરાવે છે અને તેનાથી ભગવાન પ્રત્યે અતિશયિત ભક્તિ પ્રાદુર્ભાવ થાય છે અને તેના કારણે સ્તુતિ કરનારને વિપુલ નિર્જરા પ્રાપ્ત થાય છે.
ટીકાર્ય - Tન' આના વડેકરૂપકારિગર્ભસ્તુતિ-સ્તોત્ર દ્વારા ઉત્પન્ન થયેલ પ્રભૂત ભક્તિના પ્રભારથી વિપુલ નિર્જરાલાભ થાય છે, એના વડે, “આ તીર્થકર છે, મોક્ષ આપનારા થાઓ” ઈત્યાદિ મૃષાભાષાપ્રયોગ કર્મબંધ માટે થાય છે, એ પ્રમાણે કહેતો કુંપક, સ્વયં જ પોતાના મસ્તક ઉપર ભૂતાયત્તની=ભૂતાવિષ્ટની, જેમ ધૂળ નાંખતો જાણવો.
ભાવાર્થ :- તાત્પર્ય એ છે કે, જેમ ભૂતાવિષ્ટ માણસ પોતાના મસ્તક ઉપર ધૂળ નાંખવાની અનુચિત પ્રવૃત્તિરૂપ ચેષ્ટા કરે છે, તેમ પ્રતિમાને તીર્થકર કહેવા અને તેમની પાસે મોક્ષની માંગણી કરવી એ વચન, ખરેખર નિર્જરાનાં
