________________
• • • • • • • • • • ::::::::: • • • • • • • • • • • • • • •
• ::
૨૬૪. . :: • • • • • • અધ્યાત્મમત પરીક્ષા ,
ગાથા - ૫૮ ઉદ્દભવ પામે છે. આથી કરીને જ, લાક્ષણિક પ્રયોગમાં પણ સારો અને સાધ્યવસાનામૂલક એવા તે બંને પ્રયોગોનો સ્પષ્ટ જ વિશેષ=ભેદ છે.
ભાવાર્થ તાત્પર્ય એ છે કે, લાક્ષણિક પ્રયોગમાં સારોપ પ્રયોગ અને સાધ્યવસાના પ્રયોગ હોય છે. જેમ તોડ્યું પ્રયોગ થાય છે, ત્યાં સો' શબ્દ પરમાત્માનો વાચક છે અને મર્દ શબ્દ સ્વનો વાચક છે. આ “સોડ૬ પ્રયોગમાં પરમાત્માનો સ્વમાં આરોપ છે, માટે આ સારોપ પ્રયોગ છે. અને કદંર્દ એ પ્રકારના પ્રયોગમાં પ્રથમ
હું' શબ્દ પરમાત્માના સ્વરૂપનો વાચક છે અને બીજો મર્દ શબ્દ સ્વનો વાચક છે. આ “દંગ'નો પ્રયોગ સાધ્યવસાના પ્રયોગ છે, કેમ કે પરમાત્મસ્વરૂપ હું છું તેમ એકરૂપપણાની ઉપસ્થિતિનો ભાવ છે. તેથી પ્રથમ સારોપ પ્રયોગ કરતાં બીજા પ્રકારના સાધ્યવસાના પ્રયોગમાં ભેદનું તિરોધાન અતિશયિત હોય છે. તેથી સારોપ પ્રયોગ કરતાં સાધ્યવસાના પ્રયોગકાળમાં યોગીપુરુષ પરમાત્માને અતિશય આસન્નભાવવાળો બને છે. તેથી ત્યાં ભક્તિનો અતિશય વર્તે છે. આ રીતે આ બંને પ્રયોગમાં સ્પષ્ટ ભેદ છે.
આનાથી એ કહેવું છે કે, જેમ સારોપ લાક્ષણિક પ્રયોગ અને સાધ્યવસાના લાક્ષણિક પ્રયોગ બંને લક્ષણાથી થાય છે, છતાં સારોપ પ્રયોગ કરતાં સાધ્યવસાના પ્રયોગમાં પરમાત્મા સાથે અભેદનો અતિશય હોય છે, તેથી ત્યાં અતિશય ભક્તિ વર્તે છે; તે જ રીતે સ્થાપ્ય અને સ્થાપનાનો અને ઉપમેય અને ઉપમાનનો ભાષાવિશેષ દ્વારા જેમ જેમ અભેદનો અતિશય થાય છે, તેમ તેમ ભક્તિનો અતિશય થાય છે. તેથી નિર્જરા વિશેષ અર્થાત્ વિપુલ નિર્જરા થાય છે. માટે પ્રતિમામાં તીર્થકરોડ્ય' “મોક્ષ મવહુ' એ પ્રકારના પ્રયોગો ભક્તિપ્રકર્ષ માટે કરવા ઉચિત છે.
ટીકાર્થ:- તથા ર’ અને તે રીતે-પૂર્વમાં “ગુણવત્ ... પ્રયોગન' સુધીનું કથન કર્યુ તે રીતે-ગુણવ અભેદઅધ્યારોપનું પ્રયોજન તદ્ગત ઉત્કર્ષવત્ત્વની પ્રતીતિ છે તે રીતે, દ્રલિંગમાં ભાવલિંગનો અધ્યારોપ કરવાથી, ત્યાં=દ્રવ્યલિંગમાં, અતિશયિતપણાનું પ્રતિસંધાન થયે છતે, અવજર્યસંનિધિકપણું હોવાના કારણે તદ્વાનમાં પણ=દ્રવ્યલિંગવાળી વ્યક્તિમાં પણ, અતિશયિતપણાના પ્રતિસંધાનમાં (તેનામાં રહેલા જે દોષો છે) તેની અનુમતિપ્રયુક્ત દોષ કેવી રીતે વારણ થઈ શકે? અર્થાતુ ન થઈ શકે.
ભાવાર્થ - તાત્પર્ય એ છે કે, દ્રવ્યલિંગમાં ભાવલિંગના અધ્યારોપના કારણે દ્રવ્યલિંગવાળી વ્યક્તિમાં પણ જે અતિશયિતપણાનું પ્રતિસંધાન થાય છે, તેનાથી તે વ્યક્તિમાં રહેલા જે દોષો છે તે જ અર્થથી અતિશયિતત્વરૂપે પ્રાપ્ત થાય છે. તેથી તેના દોષો પ્રત્યે આદર-બહુમાનાદિની અભિવ્યક્તિ થાય છે. માટે તે વ્યક્તિના દોષોનું અનુમોદન થાય છે અને તે વ્યક્તિના દોષસેવનમાં પોતાનાં આદર-બહુમાનાદિ કારણ બને છે. તે રીતે પણ તે વ્યક્તિના દોષોનું અનુમોદન થાય છે, તે કેવી રીતે વારણ થઈ શકે? આ રીતે 'પર' થી કરેલા કથનનો અન્વય થારં વારીય ?' સાથે છે.
થર્વશીર
ટીકાર્ય - ફર્મવામિપ્રેન્યોરું'- આને જ= પર પ્રયોગન' અને ‘તથા ૨. વાર :?' આ સંપૂર્ણ કથનને અભિપ્રેત કરીને આવશ્યકનિર્યુક્તિમાં કહ્યું છે -
