________________
. . અધ્યાત્મમતપરીક્ષા . . . . . . . . . . . . . . ગાથા-૫૮ ઉત્થાન - “વત્ - અર્થ પ્રયતામ્' એ પ્રકારના પૂર્વના કથનમાં કહ્યું કે, પાર્થસ્થાદિ દ્રવ્યલિંગમાં જે સાધુબુદ્ધિ છે તે નિરવઘક્રિયાઘટિત દ્રવ્યત્વની અપેક્ષા વગર પ્રવર્તે છે. એનાથી એ પ્રાપ્ત થયું કે, પાર્થસ્થાદિ દ્રવ્યલિંગમાં નિરવઘક્રિયાઘટિત દ્રવ્યત્વ નથી. તેથી પૂર્વપક્ષી અથ'થી શંકા કરતાં કહે છે –
ટીકાર્ય - ‘અથ' દ્રવ્યલિંગમાં દ્રવ્યત્વના અભાવનું વચન કેમ હણાશે નહિ? અર્થાત્ પરસ્પર વ્યાઘાત પામશે. અર્થાતુ પાર્થસ્થાદિના વેષમાં દ્રવ્યલિંગ કહેવું, અને વળી નિરવઘક્રિયાઘટિત દ્રવ્યત્વ તેમાં નથી એમ કહેવું, એ પરસ્પર વિરોધી વચન છે. એ પ્રકારે પૂર્વપક્ષીની શંકામાં કહે છે કે તારી વાત બરાબર નથી. ‘સત્ર' કેમ કે અહીંયાં અર્થાત્ પાર્થસ્થાદિના દ્રવ્યલિંગમાં, જે દ્રવ્યપદ છે તે અપ્રધાનાર્થક છે. અને તેની પુષ્ટિ કરવા માટે હેતુ કહે છે
રૂપરિતો'- ઉપચારથી અપ્રધાનાર્થક પણ દ્રવ્યપદનું ક્વચિત્ દર્શન છે. અર્થાત શાસ્ત્રમાં કોઈ ઠેકાણે અપ્રધાનાર્થક દ્રવ્યપદ પણ દેખાય છે. તે પંચાશકમાં કહેલું છે‘મMહિ'અહીં=શાસ્ત્રમાં, અપ્રધાનાર્થક દ્રવ્યશબ્દ ક્વચિત્ જોવાયેલ છે. જેમ સદા અભવ્ય અંગારમદક દ્રવ્યાચાર્ય
ટીકા - નાપતિતીવો, અવશ્ય લોબેલાધ્યાપવિષયત્વાવ, અન્યથા વિરુદ્ધફિચप्युपास्यत्वापत्तेः। वेषवतोऽयोग्यत्वेऽपि वेषो नायोग्य इति चेत्? न, तत्रापि प्रवचनहीलनानुगुणत्वाद्ययोग्यतासत्त्वात्, चौरसंसर्गिणोऽपि चौरप्रायत्वाच्च।
દક પ્રવચનહી7નાનુભુત્વારિ અહીં આરિ’ છે. તેનાથી ‘મારાવિધિનસ્વાદ્રિ' લઈ શકાય.
ટીકાર્ય - “યોયી' બીજો ભાગો પણ બરાબર નથી. કેમ કે અયોગ્યનું યોગ્યની સાથે અભેદ અધ્યારોપનું અવિષયપણું જ છે, અન્યથા વિડંબકના લિંગને પણ ઉપાસ્યપણાની આપત્તિ આવે છે.
અહીંપૂર્વપક્ષી કહે કે, વેષવાળાનું અયોગ્યપણું હોવા છતાં વેષ અયોગ્ય નથી. તો કહે છે કે એમ ન કહેવું, કેમ કે ત્યાં પણ અર્થાત્ વેષમાં પણ; પ્રવચનહીલના અનુગુણત્વાદિ અયોગ્યતા રહેલી છે.
ઉત્થાન - અહીં પૂર્વપક્ષી કહે કે, વેષવાળો પ્રવચનહીલના કરે છે, વેષ પ્રવચનહીલના કરતો નથી; તેથી વેષ ખરાબ ન કહેવાય. તેથી કહે છે -
ટીકાર્ય - ‘વીર સંોિ ' - ચોરના સંસર્ગીનું પણ ચોરસદેશપણું છે.
ઉત્થાન :- બીજો વિકલ્પ બરાબર નથી એ વાત કરીને, તેને જ પુષ્ટ કરતાં ‘પર'થી કહે છે
