________________ 88 . અધ્યાત્મમત પરીક્ષા ..... ગાથા - 22 અને વસ્ત્રાદિવિષયક ઉપયોગ પ્રવર્તે છે, તેથી તે પ્રવૃત્તિ વિષયાંતરસંચારની સામગ્રીરૂપ બને છે અને વિષયાંતરસંચારની સામગ્રીરૂપે તે પ્રવૃત્તિ ધ્યાનની પ્રતિબંધિકા છે. ટીકાર્ય - “યત્ર તુ -વળી મુખવસ્ત્રિકાદિ પ્રત્યુપેક્ષણાદિમાં પ્રવૃત્તિ, આવશ્યકાદિવિષયક ધ્યાનમાં વિરોધી નથી, બલ્ક તેની=ધ્યાનની, અનુરોધી છે, ત્યાં તેના વડે જ મુખવસ્ત્રિકાદિ પ્રત્યુપેક્ષણાદિપ્રવૃત્તિ વડે જ, અધ્યાત્મની શુદ્ધિ હોવાને કારણે, શુદ્ધાત્માનો ઉપલંભ થવાથી ઘણા આત્માઓ સિદ્ધિને પામ્યા; એ પ્રમાણે સંભળાય છે. ભાવાર્થ - તાત્પર્ય એ છે કે, નિર્વિકલ્પદશાને પામેલ મુનિ, જયારે કોઈ કારણસર વસ્ત્રાદિરૂપ પરદ્રવ્યમાં પ્રવૃત્તિ કરે, ત્યારે વિષયાંતરના સંચારનું કારણ તે પ્રવૃત્તિ બને છે, તેથી નિર્વિકલ્પદશારૂપ ધ્યાનની પ્રતિબંધિકા વસ્ત્રાદિવિષયક પ્રવૃત્તિ બને છે. પરંતુ આવશ્યકાદિ ક્રિયામાં વ્યાપૃત મુનિ, નિર્વિકલ્પદશાથી નીચલી ભૂમિકામાં રહેલા હોવાથી આવશ્યકાદિ ધ્યાનમાં વર્તતા હોય ત્યારે, મુખવસ્ત્રિકાદિની પડિલેહણાદિ કરવાની ક્રિયા તે ધ્યાનને અતિશય કરવાનું કારણ બને છે; કેમ કે આવશ્યકાદિ સૂત્રોથી જે ભાવ પેદા કરવા માટે અંતરંગ યત્ન વર્તે છે, તેને અનુરૂપ તે ચેષ્ટા હોવાથી તે ભાવને અતિશય કરવાનું કારણ તે ચેષ્ટા બને છે, અને તે ક્રિયા દ્વારા જ ચારિત્રના પરિણામરૂપ અધ્યાત્મની શુદ્ધિ થાય છે=અતિશયવાળો ચારિત્રનો પરિણામ નિષ્પન્ન થાય છે. અને તે જ પૂર્વ કરતાં વિશેષ પ્રકારનો શુદ્ધાત્માના ઉપલંભ સ્વરૂપ છે, અને તે વિશેષ અતિશયિત બને ત્યારે પરિપૂર્ણ શુદ્ધાત્માના ઉપલંભની પ્રાપ્તિ થાય છે. અને શુદ્ધાત્માના ઉપલંભની પ્રાપ્તિ થવાથી ઘણા આત્માઓ સિદ્ધિને પામ્યા, એ પ્રમાણે સંભળાય છે. ટીકાર્ય - ચં? કૃતિ રે? - અહીં પૂર્વપક્ષી કહે છે કે કેવી રીતે (સિદ્ધિને) પામ્યા? અર્થાત આવશ્યકાદિક્રિયાઓ યદ્યપિ સરાગચારિત્રને ઉપકારક છે અને આવશ્યકાદિક્રિયાને ઉપકારક તે પ્રત્યુપેક્ષણાદિક્રિયા છે, પરંતુ તે ક્રિયાથી વીતરાગભાવરૂપ ચારિત્રની પ્રાપ્તિ અને સિદ્ધિની પ્રાપ્તિ કઈ રીતે સંભવે? તેનો ઉત્તર ગ્રંથકાર આપે છેતથાવિથ'- તેવા પ્રકારના આવશ્યકાદિક્રિયાકાળના અન્તર્ભવિષ્ણુ શ્રેણિસમાપનયોગ્ય એવા સૂક્ષ્મ અંતર્મુહૂર્તભાવિ પરમાત્મલય થવાને કારણે, મોહનો ક્ષય થવાથી સિદ્ધિને પામ્યા. એ પ્રકારે તું ગ્રહણ કર=જાણ. ભાવાર્થ તાત્પર્ય એ છે કે સરાગદશામાં કરાતી આવશ્યકાદિક્રિયા અને તેમાં ઉપકારક એવી પ્રત્યુપેક્ષણાદિક્રિયાનો પ્રારંભ યદ્યપિ નિર્વિકલ્પદશાની પૂર્વમાં હોય છે, પરંતુ પૂર્વપ્રારબ્ધ તે ક્રિયામાં નિર્વિકલ્પદશા અને શ્રેણિની પ્રાપ્તિ પણ થઇ શકે છે. આવશ્યકાદિક્રિયા કરતાં વચમાં શ્રેણિસમાપનયોગ્ય એવા સૂક્ષ્મ અંતર્મુહૂર્તભાવીક આવશ્યકક્રિયાકાળના અંતર્મુહૂર્ત કરતાં નાના અંતર્મુહૂર્તભાવી, પરમાત્મલય, કોઈ જીવને પ્રાપ્ત થઈ જાય તો તેના મોહનો ક્ષય થઈ શકે છે. આ રીતે પરમાત્મલયમાં ઉપકારક મુખવસ્ત્રિકાદિપ્રત્યુપ્રેક્ષણાદિની પ્રવૃત્તિ છે, તેથી પ્રત્યુપેક્ષણાદિપ્રવૃત્તિ સિદ્ધિનું કારણ બને છે; એમ કહેલ છે. ટીકાઃ- નન્વયં
