________________
ગાથા - ૫૦
અવતરણિકાં :- તથાદિ
અધ્યાત્મમતપરીક્ષા
૨૦૭
અવતરણિકાર્ય :- ઉ૫૨માં કહ્યું કે, દાન આપનાર વડે સ્વને જ શુભ ઉપયોગ અપાય છે, અને હરણ કરનાર વડે સ્વનો જ શુભ ઉપયોગ હરાય છે, તે જ વસ્તુ ‘તથાહ'થી બતાવે છે
ગાથા:
णय धम्मो व सुहं वा परस्स देयं ण यावि हरणिज्जं ।
. कयणासाऽकयभोगप्पमुहा दोसा फुडा इहरा ॥५०॥
(न च धर्मो वा सुखं वा परस्य देयं न चापि हरणीयम् । कृतनाशाकृतभोगप्रमुखा दोषाः स्फुटा इतरथा ॥५०॥)
ગાથાર્થ :- ધર્મ અથવા સુખ પરને દેય પણ નથી અને હરણીય પણ નથી. ઇતરથા કૃતનાશ, અમૃતભોગ (આગમ) પ્રમુખ દોષો છે.
टीst :- न हि स्वगतो धर्मः परस्य केनचित् प्रसन्नेनापि सता दातुं शक्यते, न वा कुपितेन तेन परस्य धर्मोपहर्तुं शक्यते, प्रसादकोपविषयप्राणिनामकस्माद्धर्माधर्मदानेऽकृताधर्मागमकृताऽधर्मनाशकृतधर्मनाशाऽकृतधर्मागम ( कृताऽधर्मागम ) प्रसङ्गादन्यान्यधर्माऽधर्म च्छेदसन्धानाभ्यां सङ्करैकत्वादिप्रसङ्गाच्च ।
ઈ. અહીં ‘અવૃતધમાં ગમ' પાઠ છે તે અશુદ્ધ ભાસે છે. ત્યાં ‘અતાઽધાંગમ’ પાઠની સંભાવના છે.
ટીકાર્ય :- ‘ન હિં’ પ્રસન્ન થયેલા છતાં પણ કોઇના વડે સ્વગત ધર્મ પરને આપવા માટે શક્ય નથી જ, અથવા કુપિત એવા તેના વડે ૫૨નો ધર્મ હરણ કરવા માટે શક્ય નથી. કેમ કે પ્રસાદ અને કોપના વિષયભૂત પ્રાણીઓને અકસ્માત્ ધર્મના દાનમાં, અમૃતધર્મનો આગમ અને કૃતઅધર્મનો નાશ; અને અધર્મના દાનમાં, કૃતધર્મનો નાશ અને અકૃતઅધર્મના આગમનો પ્રસંગ છે.
ભાવાર્થ :-‘અમાત્’ અહીં ‘અકસ્માત્' એટલા માટે કહેલ છે કે, પ્રસાદના વિષયભૂત પ્રાણીઓને ધર્મનું દાન તે વ્યક્તિના ધર્મના આચરણ વગર કોઇ વડે કરાય, ત્યારે તે ‘અકસ્માત્' દાન છે. કેમ કે અર્થનું દાન જ્યારે કરવામાં આવે છે ત્યારે અવશ્ય તે વ્યક્તિનું તત્પ્રાપ્તિને અનુકૂળ કર્મ હોય છે, તેથી તે ‘અકસ્માત્’ દાન નથી; જ્યારે ધર્મની પ્રાપ્તિકાળમાં, ધર્મને અનુકૂળ તે વ્યક્તિનો કોઇ યત્ન ન હોય અને ખુશ થઇને કોઇ વ્યક્તિ તેને ધર્મનું દાન કરે તો તે ‘અસ્માત્' દાન કહેવાય; પરંતુ કોઇ ધર્મનો ઉપદેશ આપે અને તેનાથી સાંભળનારમાં સ્વપ્રયત્નથી જે ધર્મ પેદા થાય છે તેનું ગ્રહણ અહીં કરવું નથી તે ‘અસ્માત્’ શબ્દથી બતાવેલ છે.
ઉત્થાન :- પૂર્વમાં કહ્યું કે, સ્વગત ધર્મ, પ્રસન્ન થયેલા પણ કોઇ વડે પરને આપવા માટે શક્ય નથી, અને કુપિત
-
