________________
ગાથા - ૫૬
અધ્યાત્મમતપરીક્ષા
. . . . . . . . . .૨૩
टी:- यत्तु ज्ञानं रागद्वेषनिरासाय न प्रभवेत्, न तन्निश्चयतो ज्ञानमपि, अत एव चरणभने निश्चयतो ज्ञानदर्शनयोर्भङ्ग एव, व्यवहारतस्तु तद्भजनेति गीयते। तदुक्तं
१ णिच्छयणयस्स चरणस्सुवघाए नाणदंसणवहोवि ।
ववहारस्स उ चरणे हयम्मि भयणा उ सेसाणं । ति [पञ्चाशक ११-४५] निश्चयो हि फलं कुर्वदेव कारणमभ्युपैति, व्यवहारस्तु कुशूलनिहितबीजवत् स्वरूपयोग्यमपीति विशेष इति ध्येयम्।
ટીકાર્ય -વા' વળી જે જ્ઞાન રાગ-દ્વેષના નિરાસ માટે સમર્થ નથી, તે નિશ્ચયથી જ્ઞાન જ નથી. આથી કરીને જ=જે જ્ઞાન રાગ-દ્વેષના નિરાસ માટે સમર્થ નથી, તે નિશ્ચયથી જ્ઞાન જ નથી આથી કરીને જ, ચરણના ભંગમાં નિશ્ચયથી જ્ઞાન-દર્શનનો ભંગ જ છે. વળી વ્યવહારથી તેની ભજના છે એ પ્રમાણે કહેવાય છે, અર્થાત્ વ્યવહારથી ચરણના ભંગમાં જ્ઞાનદર્શન હોય પણ ખરા અને ન પણ હોય. ‘તqo'-તે કહેલું છે
નિશ્ચયનયને ચરણના ઉપઘાતમાં જ્ઞાન-દર્શનનો વધ પણ છે. વળી વ્યવહારને ચરણનો નાશ હોતે છતે શેષની=જ્ઞાન-દર્શનની, ભજના છે.
ટીકાર્ય :- “નિશ્ચયો' નિશ્ચયનય) ફલ કરતા જ કારણને કારણ તરીકે સ્વીકારે છે. વળી વ્યવહાર(નય) કુભૂલનિહિતબીજની જેમ સ્વરૂપ યોગ્યને પણ કારણ માને છે, એ પ્રમાણે વિશેષ છે એમ વિચારવું. (આથી જ પૂર્વમાં નિશ્ચયનયને આશ્રયીને વીતરાગને જ આત્મવિદ્ કહેલ છે, એ પ્રકારે યોજન છે.)
ast :- एवं चात्मज्ञाने सत्यात्माऽज्ञानविलयात् तत्प्रयुक्तरागद्वेषविलये तन्मूलकाऽरतिपरिणामरूपदुःखविलय एवेति व्यवतिष्ठते, तेनात्मज्ञाने सति दुःखविलये क्षुत्पिपासादिकमपि न भवत्येवेति परेषां प्रत्याशावाली समुन्मूलिता भवति, क्षुधादिपरिणामस्य ज्ञानाऽनाश्यत्वादिति स्फुटीभविष्यत्यग्रे ॥५६॥
ટીકાર્ય :- વં' અને એ પ્રમાણે ઉપરમાં પરમાર્થથી આત્મજ્ઞાન વીતરાગને જ છે ઇત્યાદિ જે સર્વ કહ્યું એ પ્રમાણે, આત્મજ્ઞાન હોતે છતે, આત્માના અજ્ઞાનના વિલયથી તત્વયુક્ત=અજ્ઞાનપ્રયુક્ત, રાગ-દ્વેષનો વિલય થયે છતે, તન્યૂલક=રાગ-દ્વેષમૂલક, અરતિપરિણામરૂપ દુ:ખનો વિલય જ છે, એ પ્રમાણે વ્યવસ્થિત છે. તેને તે કારણથી=આત્મજ્ઞાન દ્વારા પરંપરાએ અરતિપરિણામરૂપદુઃખનો વિલય થાય છે તે કારણથી, આત્મજ્ઞાન હોતે છતે, દુઃખના વિલયમાં સુધા-પિપાસાદિ પણ ન થાય જ, એ પ્રમાણે પરની દિગંબરની, વિપરીત આશારૂપી વેલડી મૂલથી નાશ પામે છે; કેમ કે સુધાઆદિ પરિણામનું જ્ઞાનથી અનાશ્યપણું છે, એ પ્રમાણે આગળમાં સ્પષ્ટ કરશે.IN૬ll
१. निश्चयनयस्य चरणस्योपघाते ज्ञानदर्शनवधोऽपि । व्यवहारस्य तु चरणे हते भजना तु शेषयोः ।।
