________________
૨૫૪
અધ્યાત્મમતપરીક્ષા
ભાવનો અધ્યારોપ થાય છે, એ પ્રમાણે સ્વીકારવું કહેવાનો આશય એ છે કે પૂર્વમાં ‘થં પુન: . આયોન્યતે'થી પૂર્વપક્ષીએ કહેલ કે, સ્થાપનામાં આ ન્યાય કેવી રીતે ઘટશે? અર્થાત્ નહિ ઘટે. તેનું સમાધાન અહીં પ્રાપ્ત થાય છે. કેમ કે જે પ્રમાણે અતિશયિત દ્રવ્યમાં ભાવનો અધ્યારોપ થઇ શકે છે તેમ અતિશયિત સ્થાપનામાં પણ ભાવનો અધ્યારોપ થઇ શકે છે.
ઉત્થાન ઃ- દ્રવ્યમાં અને સ્થાપનામાં અતિશય શું છે તે બતાવે છે
ટીકાર્ય :- ‘અતિશયશ્ચ’ અને દ્રવ્યમાં જે ભાવજનન અભિમુખ્યાદિ ભાવ છે, તે અતિશય છે. અને સ્થાપનામાં વિહિતત્વનું પ્રતિસંધાનાદિ છે, તે અતિશય છે.
ગાથા - ૫૮
.....
ભાવાર્થ :- તાત્પર્ય એ છે કે, દ્રવ્યમાં=ભાવની નિષ્પત્તિના કારણીભૂત એવા દ્રવ્યમાં, પૂર્વોક્ત ત્રણ પ્રકારની યોગ્યતા જ્યારે વર્તે છે, ત્યારે તે દ્રવ્ય ભાવજનનને અભિમુખ છે; અને તે દ્રવ્યમાં રહેલ ભાવજનન અભિમુખ્યાદિ ભાવો છે, તે અતિશય છે.
દૂર અહીં ‘ભાવનનનાભિમુધ્યાવિ:' કહ્યું ત્યાં ‘આવિ’ પદથી ભાવજનન ક્રિયા ગ્રહણ કરવાની છે. વળી સ્થાપનામાં જ્યારે જિનમૂર્તિમાં પ્રતિષ્ઠાદિ વિધાનો કરાયાં હોય છે ત્યારે તેનો અધ્યારોપ વિહિત હોય છે, અને જે પ્રતિમામાં પ્રતિષ્ઠાદિ કરાયેલ નથી ત્યાં અધ્યારોપ વિહિત નથી. તેથી જ્યાં વિહિતપણાનું પ્રતિસંધાનાદિ છે તે જ સ્થાપનાનિષ્ઠ અતિશય છે.
દર અહીં ‘વિદિતત્વપ્રતિબંધાત્તાવિ:' કહ્યું ત્યાં ‘આવિ'પદથી પ્રતિમામાં ખંડિતપણાનો અભાવ આવશ્યક છે તેનું ગ્રહણ કરવું.
ઉત્થાન :- અહીં પ્રશ્ન થાય કે, પ્રતિમામાં ભાવનું સ્મરણ થાય તેવો પ્રશમાદિ ગુણોથી યુક્ત આકાર હોય છે, તેથી પ્રતિષ્ઠાદિ થયેલ ન હોય ત્યાં, વિહિતત્વનું પ્રતિસંધાનાદિ ન હોવા છતાં પણ, પ્રશમાદિરૂપ આકૃતિનો અતિશય માનીને ભાવઅધ્યારોપ કરવામાં શું વાંધો છે? તેથી કહે છે
ટીકાર્ય :- ‘અવિહિતાચળે' અવિહિતના આચરણમાં આજ્ઞાવિરાધનાદિ દોષોનો સંભવ છે.
-
ભાવાર્થ :- તાત્પર્ય એ છે કે, જ્યાં પ્રતિષ્ઠા થયેલ નથી ત્યાં અધ્યારોપ કરવાનું શાસ્ત્રમાં અવિહિત છે. આમ છતાં અધ્યારોપ કરવામાં આવે તો આજ્ઞાવિરાધનાદિ દોષો લાગે છે. (આથી પાર્શ્વસ્થાના સાધુવેષમાં સાધ્વન્તરના = અન્ય સુસાધુના, ગુણનો અધ્યારોપ કરીને વંદનાદિ કરવામાં, શાસ્રનું અવિધાન હોવાથી આજ્ઞાવિરાધનાદિ દોષો લાગે.)
