________________
ગાથા ૫૮. અધ્યાત્મમત પરીક્ષા . . . . . .
૨૫૩ અભિમુખનામગોત્રભાવરૂપ યોગ્યતાનું જ, તે તે વ્યવહારકાર્યનું જનકપણું છે. તેથી પૂર્વપક્ષીની વાત સંગત નથી. (એ પ્રમાણે અન્વય સમજવો.)
ભાવાર્થ - તાત્પર્ય એ છે કે, “વ્યનિ નિગીવા” એ પ્રમાણે અવિશિષ્ટ ઉક્તિ છે, તેથી ભાવતીર્થકરની પ્રાપ્તિથી પૂર્વના સર્વકાળમાં યોગ્યતા એકરૂપે જણાય છે. આમ છતાં, સર્વકાળમાં ભગવાનના જીવને ભાવજિનનો અધ્યારોપ કરીને પૂજવામાં આવતા નથી, માટે વિશેષ કક્ષામાં જ દ્રવ્યજિનમાં ભાવજિનનો અધ્યારોપ થાય છે. અને તે વિશેષ કક્ષા બતાવતાં કહે છે - તીર્થંકરના જીવો ત્રીજા ભવમાં તીર્થકર નામકર્મને અનુકૂળ આરાધના કરે છે ત્યારે, તે આરાધનારૂપ સહકારી વિશેષના સન્નિધાનથી જનિત એવા અતિશયરૂપ, તીર્થકરના જીવસ્વરૂપ ઉપાદાનથી એકભવિકાદિ ત્રણ પ્રકારની યોગ્યતાનું જ, તે તે વ્યવહારકાર્યનું જનકપણું છે. અર્થાત્ તેમાં ભાવભગવત્ત્વનો આરોપ કરીને, ઉચિત ભક્તિ કરવારૂપ, તે તે વ્યવહારકાર્યનું જનકપણું છે. તેથી એ પ્રાપ્ત થયું કે, તત્પર્યાયવિશિષ્ટ દ્રવ્યરૂપ કારણમાં કાર્યના ઉપચારરૂપ ભાવઅધ્યારોપ સંગત થાય છે, એમ જે પૂર્વપક્ષીએ કહ્યું, તે સંગત થતું નથી, પરંતુ અતિશયરૂપ ઉપાદાનની આ ત્રણ પ્રકારની યોગ્યતામાં, ભાવઅધ્યારોપ સંગત થાય છે. અર્થાત ઉપાદાન કારણમાં કાર્યના ઉપચારરૂપ ભાવઅધ્યારોપ સંગત થતો નથી, પરંતુ અતિશયિત દ્રવ્યમાં ભાવઅધ્યારોપ સંગત થાય છે. માટે પૂર્વપક્ષીનું કથન સંગત નથી.
અહીં વિશેષ એ છે કે, ત્રણ પ્રકારની યોગ્યતાનું તે તે વ્યવહારકાર્યનું જનકપણું છે, એમ કહ્યું તેનાથી યદ્યપિ એ પ્રાપ્ત છે કે, યોગ્યતા, કારણરૂપ દ્રવ્યમાં છે, અને ત્યાં જ ભાવઅધ્યારોપ થાય છે, અને તે ભાવઅધ્યારોપ કારણમાં કાર્યના ઉપચારસ્વરૂપ છે. આમ છતાં, જેમાં અધ્યારોપ કરવામાં આવેલ છે તે ભાવનું ઉપાદાન કારણ છે તેને કારણે ત્યાં અધ્યારોપ કરવામાં આવતો નથી, પરંતુ તે દ્રવ્યમાં રહેલી યોગ્યતાવિશેષ છે તેને કારણે અધ્યારોપ કરવામાં આવે છે. તેથી પૂર્વપક્ષીએ કહેલ કે, ઉપાદાન કારણમાં ભાવનો અધ્યારોપ થઇ શકે પરંતુ સ્થાપનામાં અધ્યારોપ થઈ શકે નહિ, એ વાત સંગત નથી. આથી કરીને જ ઉપાદાન દ્રવ્યમાં જે એકભવિકાદિ ત્રણ પ્રકારની વિશેષ યોગ્યતાઓ છે, ત્યાં અધ્યારોપ થઈ શકે છે; તેમ સ્થાપનામાં પણ પ્રતિષ્ઠાવિધિ દ્વારા જ્યારે અતિશય વર્તે છે ત્યારે ભાવઅધ્યારોપ થઇ શકે છે. આ પ્રકારના આશયને સ્વયં આગળ સ્પષ્ટ કરે છે.
Est:- विवेचितं चेदं द्रव्यालोके, तथा च "यथाऽतिशयितद्रव्य एव भावाध्यारोपस्तथातिशयितस्थापनायामपीति प्रतिपत्तव्यं, अतिशयश्च द्रव्ये भावजननाभिमुख्यादिः, स्थापनायां तु विहितत्वप्रतिसंधानादिरविहिताचरणे आज्ञाविराधनादिदोषसंभवादिति द्रष्टव्यम्।
ટીકાર્ય અને આ વાત=સહકારી વિશેષ સન્નિધાનજનિત અતિશયરૂપ એવી એકભવિકાદિ યોગ્યતાનું જ તે તે વ્યવહારકાર્યનું જનકપણું છે એ વાત, દ્રવ્યાલોકમાં વિવેચન કરાઈ છે. (આ સૂચન અધિક જિજ્ઞાસુને ત્યાંથી જોવા માટે છે.)
ટીકાર્ય - ‘તથા ર' રીતે પૂર્વમાં કહ્યું કે આ ત્રણ પ્રકારની યોગ્યતાનું તે તે વ્યવહારકાર્યનું જનકપણું છે તે રીતે, જે પ્રમાણે અતિશયિત દ્રવ્યમાં ભાવનો અધ્યારોપ થાય છે, તે પ્રમાણે અતિશયિત સ્થાપનામાં પણ
