________________
ગાથા - ૫૭
અધ્યાત્મમતપરીક્ષા
૨૩૧
કેવળજ્ઞાનરૂપ ફળને પ્રાપ્ત કરે, જેમ અઇમુત્તામુનિએ કેવલજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું. તેથી બાહ્ય આચરણાની તરતમતા પ્રમાણે ફળની તરતમતા નથી, પરંતુ જેમ પરિણામની વિશુદ્ધિ થાય તેમ ફળ અધિક મળે, અને પરિણામની વિશુદ્ધિ અલ્પ હોય તો ફળ અલ્પ મળે; એ પ્રમાણે ભાવને આશ્રયીને તરતમતા છે, તેથી પરિણામ એ આત્યંતિક કારણ છે. માટે બાહ્ય કારણને કારણરૂપે નિશ્ચયનય સ્વીકારતો નથી. આનાથી એ ફલિત થયું કે, નિશ્ચયનયે પરિણામથી જ બંધ અને મોક્ષ છે એમ સ્થાપન કર્યું, અને વ્યવહારને અભિમત બંધના કારણરૂપે પરપ્રાણવ્યપરોપણ અને મોક્ષના કારણરૂપે યતિલિંગાદિને અનૈકાંતિક અને અનાત્યંતિક સ્થાપીને અકારણરૂપે સિદ્ધ કર્યાં.
ઉત્થાન :- પૂર્વમાં કહ્યું કે, નિશ્ચયનયની દૃષ્ટિએ પરિણામથી બંધ અને મોક્ષ છે; જ્યારે બહિરંગ ક્રિયા કે બહિરંગ યતિલિંગાદિ મોક્ષના હેતુ તરીકે વ્યવહારને અભિમત છે; અને તે અનૈકાંતિક અને અનાત્યંતિક છે તે કથનમાં, દિગંબરની માન્યતા પ્રમાણે યથાજાતલિંગ પણ એકાંતિક છે; તેનું નિરાકરણ કરવા ‘ક્યારેતાત્’ થી દિગંબરની માન્યતાનું સ્થાપન કરે છે.
टीst :- स्यादेतत्-यथाजातलिङ्गं मोक्षसामग्र्यां निविशमानमव्यभिचारि भविष्यति तदुपलम्भ एवोपचरितासद्भूतव्यवहारेण विषयादिनिवृत्त्याऽशुद्धनिश्चयनयेनाभ्यन्तराऽव्रतपरिणामं त्यक्त्वा शुभप्रवृत्तिरूपाणि व्यवहारव्रतानि परिपाल्य, त्रिगुप्तिलक्षणसमाधिकाले तान्यपि परित्यज्य केवलज्ञानोपलंभात्, भरतादीनामपि तथैव प्रवृत्तेः, स्तोककालतया परं स्थूलदृष्टिभिस्तथाऽनाकलनात्। तदुक्तम्
“पञ्चमुष्टिभिरुत्पाट्य त्रुट्यन् बन्धस्थितीन् कचान् ।
''
જોવાનન્તરમેવાપદ્રાનન્ ! શ્રેળિ ! વતમ્ ॥ કૃતિ । [
मैवं, शक्यपरिहारस्यापि ध्यानसामग्रीवशात् परिजिहीर्षादिकं विनाऽपरिहारे वाक्कायसंवृत्तिसमत्वलक्षणत्रिगुप्तिसाम्राज्ये केवलज्ञानाऽप्रतिरोधात् ।
]
ટીકાર્ય :- ‘સ્થાવેતત્’ અહીં દિગંબર આ પ્રમાણે કહે કે, મોક્ષની સામગ્રીમાં જેમ અવિશિષ્ટ પરિણામ આવશ્યક છે, તેમ યથાજાતર્લિંગ પણ નિવિશમાન અવ્યભિચારી થશે; કેમ કે તદુપલંભમાં જ=યથાજાતલિંગના ઉપલંભમાં જ, ઉપરિત અસદ્ભૂત વ્યવહારનયથી વિષયાદિની નિવૃત્તિ કરીને, (અને) અશુદ્ધ નિશ્ચયનયથી અત્યંતર અવ્રત પરિણામનો ત્યાગ કરીને, (અને) શુભ પ્રવૃત્તિરૂપ વ્યવહારવ્રતોનું પાલન કરીને, ત્રણ ગુપ્તિલક્ષણ સમાધિ કાળમાં તેઓનો=શુભપ્રવૃત્તિરૂપ વ્યવહાવ્રતોનો, પણ ત્યાગ કરીને કેવલજ્ઞાનનો ઉપલંભ થાય છે.
ઉત્થાન :- પૂર્વમાં કહ્યું કે, યથાજાતલિંગના ઉપલંભમાં જ આ ક્રમથી કેવલજ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે, ત્યાં શંકા થાય કે, ભરતાદિને યથાજાતલિંગ વગર પણ કેવલજ્ઞાન થયેલ, તેથી ત્યાં વ્યભિચાર છે. તેના નિવારણ માટે પૂર્વપક્ષી કહે
છે
