________________
ગાથા:૫૮. .. અધ્યાત્મમત પરીક્ષા. . . . . .
૨૪૭ કરીને, દ્રવ્યલિંગ અધ્યાત્મની શુદ્ધિ માટે સમર્થ બનતું નથી. પરંતુ પૂર્વમાં કહેલા પ્રકારના ગુણવત્ત્વના પ્રતિસંધાપકપણાથી દ્રવ્યલિંગ અધ્યાત્મની શુદ્ધિ માટે સમર્થ બને છે; અને તે રીતે= પ્રતિમાની જેમ સ્વસદેશભાવસ્મારકપણાથી દ્રવ્યલિંગ અધ્યાત્મની શુદ્ધિ માટે સમર્થ નથી, પરંતુ પૂર્વોક્ત બે પ્રકારના ગુણવત્ત્વના પ્રતિસંધાપકપણાથી દ્રવ્યલિંગ અધ્યાત્મની શુદ્ધિ માટે સમર્થ છે તે રીતે; દ્રવ્યલિંગ સાવદ્ય સ્વાશ્રયવિષયક નમસ્કારના ઉત્સાહઆધાયકપણાથી ધર્મનું પ્રતિપંથી છે. કેમ કે નિર્ગુણ એવા પાર્થસ્થાદિમાં ગુણવત્ત્વનું પ્રતિસંધાન થાય છે, અને નિર્ગુણમાં ગુણવત્ત્વનું પ્રતિસંધાન એ તેમની સાવઘક્રિયાની અનુમતિરૂપ છે, તેથી તે ધર્મનું પ્રતિપંથી છે, પરંતુ પ્રતિમા નહિ. આ પ્રતિમા વીતરાગતા આદિ ગુણવાળી છે તેવું જ્ઞાન થતું નથી, પરંતુ પ્રતિમાને જોતાં વીતરાગ સદેશ આકૃતિવાળી આ પ્રતિમા છે તેવું સ્મરણ થાય છે. અને દ્રવ્યલિંગમાં ગુણ અને દોષ બંને સંભવિત હોવાને કારણે, જ્યારે નમસ્કારનો ઉત્સાહ થાય છે, ત્યારે અવશ્ય ત્યાં ગુણવત્ત્વનું જ્ઞાન હોવું જોઈએ. પરંતુ જયારે દ્રવ્યલિંગમાં સાવદ્યપ્રવૃત્તિ દેખાતી હોય, અને ગુણો ન દેખાતા હોય ત્યારે, તે દ્રવ્યલિંગ સાવદ્ય સ્વાશ્રયવિષયકઉત્સાહઆધાયકપણાથી ધર્મનું પ્રતિપંથી છે. અર્થાત્ દ્રવ્યલિંગનો આશ્રય જે સાધુ છે, તે સાવધ પ્રવૃત્તિવાળો છે; અને તેવા સાવઘપ્રવૃત્તિવાળા સાધુમાં દ્રવ્યલિંગને જોઈને, નમસ્કારનો ઉત્સાહ થાય તો તે નમસ્કાર કરનારને અધર્મની પ્રાપ્તિ થાય છે, પરંતુ ધર્મની પ્રાપ્તિ થતી નથી.
દક ટીકામાં ‘તુ પ્રતિમા .... તત્ર પુત્વાસાના પાઠ છે, ત્યાં ગુણવત્ત્વીજ્ઞાના' પાઠની સંભાવના હોવાથી તે મુજબે અર્થ કરેલ છે; અને “પત્વિીસાના પાઠ લઈએ તો આ રીતે અર્થઘટન કરવું - નિશ્ચયનયની - દષ્ટિથી ગુણ-ગુણીનો અભેદ કરીને પ્રતિમા ગુણસ્વરૂપ છે તેથી અભેદ દષ્ટિથી પ્રતિમામાં ગુણત્વનું અજ્ઞાન છે, એ મુજબ સમજવું.
ટીકા-પન પ્રતિમાં નર્વિતા દેવસતિ વલતો સુમેળ શિસિત્તઃ પ્રહાર:
ટીકાર્ય :- “નિ' આના દ્વારા=પૂર્વમાં કહ્યું કે પ્રતિમા તટસ્થ હોવાને કારણે જ સ્વસદેશભાવસ્મારકપણાથી અધ્યાત્મની શુદ્ધિનું કારણ છે, એના દ્વારા, પ્રતિમાને નમસ્કાર કરનારાઓની અદેવમાં દેવસંજ્ઞા છે, એ પ્રમાણે કહેતા એવા લુંપકના મસ્તક પ્રહાર અપાયો.
ભાવાર્થ તાત્પર્ય એ છે કે, પ્રતિમા પાષાણરૂપ હોવાને કારણે અદેવરૂપ છે, અને જે લોકો પ્રતિમાને નમસ્કાર કરે છે, તેઓને અદેવરૂપ તે પ્રતિમામાં દેવની સંજ્ઞા છે, =અદેવમાં દેવ તરીકેની માન્યતા છે; અને તે મૃષા માન્યતા છે, એ પ્રકારે કહેતા એવા લુપકનું ખંડન થયું. કેમ કે પ્રતિમા સ્વસદશભાવસ્મારકપણાથી અધ્યાત્મની શુદ્ધિનું કારણ છે; પરંતુ તે મૃષારૂપ નથી, કેમ કે શાસ્ત્રમાં પ્રતિમાને દેવ કહેવા એ સ્થાપના સત્યરૂપે સ્વીકારેલ છે.
21:- अथैवं पार्श्वस्थत्वाद्यप्रतिसन्धानदशायामपि तल्लिङ्गवन्दनात् तत्सावधक्रियानुमतिप्रसङ्गइति चेत्? न, पुनः पुनदर्शने तत्र तद्रूप्यनिश्चयसम्भवात्, अपूर्वदृष्टे तु दोषप्रतिसन्धानादिविरहे तत्र गुणसम्भावनासम्भवाद्, अत एव तथैव तत्र सहसा वन्दनादिप्रवृत्तिः। उक्तं च
