________________
૨૫૦. • •
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
અધ્યાત્મમત પરીક્ષા.
ગાથા ૫૮ પણ આહાર્ય આરોપની પ્રવૃત્તિ છે. અર્થાત્ પાર્થસ્થામાં સાધુત્વનો અભાવ છે, એ પ્રકારનું વિશેષ દર્શન હોવા છતાં પણ, આહાર્ય આરોપ કરીને વંદનાદિ વ્યવહાર થઈ શકે છે. અને તેમ ન થતું હોય તો, ભગવાનની પ્રતિમામાં પણ સ્પષ્ટ દેખાય છે કે આ પ્રતિમા પુદ્ગલની બનેલી છે તેથી અરિહંતના અભેદનો અધ્યવસાય થવો જોઈએ નહિ, છતાં પ્રતિમામાં જેમ અભેદ અધ્યવસાય થઈ શકે છે, તેમ પાર્થસ્થામાં પણ સાધુત્વનો આરોપ થઈ શકે છે. તેનો ઉત્તર આપતાં ગ્રંથકાર કહે છે કે, એ પ્રમાણે ન કહેવું, અને તેમાં માહા ...પ્રવૃત્ત:' હેતુ કહ્યો. તેનું તાત્પર્ય એ છે કે, પ્રતિમામાં પણ તદ્અભેદનો અધ્યવસાય આંહાર્ય આરોપથી થાય છે, પરંતુ તે શાસ્ત્રની વિધિથી નિયંત્રિત રીતે થાય છે. અપ્રતિષ્ઠિત પ્રતિમામાં એવો અભેદનો અધ્યવસાય થતો નથી, કેમ કે ત્યાં વિધિ પ્રવર્તતી નથી. તે જ રીતે પાર્થસ્થાદિમાં પણ આહાર્ય આરોપની ઇચ્છા થતી નથી, કેમ કે તે પ્રકારની વિધિ નથી. ત્યાં વિધિ કેમ પ્રવર્તતી નથી? તો કહે છે - વિધિ યોગ્યતાને આગળ કર્યા વગર પ્રવર્તતી નથી.અર્થાતુ ફક્ત દ્રવ્યલિંગને સામે રાખીને ત્યાં સાધુત્વનો અધ્યારોપ કરવા માટે વિધિ પ્રવર્તતી નથીપરંતુ વિધિ યોગ્યતાને આગળ કરીને પ્રવર્તે છે. અને તે વાતને જ પુષ્ટ કરતાં કહે છે - જન્માદિ કલ્યાણકોને છોડીને ઇંદ્રાદિ પણ દ્રવ્યભગવાનના જીવમાં ભાવભગવાનનો અધ્યારોપ કરીને શક્રતવાદિ કેમ બોલતા નથી? અર્થાત્ બોલવું જોઈએ.
કહેવાનો આશય એ છે કે, વિધિ, યોગ્યતાને આગળ કર્યા વગર પ્રવર્તતી હોય તો, ચરમભવમાં જન્માદિ સમયને છોડીને=ચ્યવન, જન્મ અને દીક્ષાકલ્યાણકને છોડીને, પૂર્વભવમાં કે ચરમભવમાં પણ, શક્રો ભાવઅધ્યારોપ કરીને શક્રસ્તવ બોલતા નથી. ફક્ત ચરમભવમાં જ ભાવતીર્થકરની અવસ્થા પૂર્વે કલ્યાણકરૂપ યોગ્યતાને આગળ કરીને આરોપની વિધિ પ્રવર્તે છે; તેથી ત્યાં અધ્યારોપ થાય છે, તે સિવાય અધ્યારોપ થતો નથી. તે જ રીતે પાર્થસ્થાદિ લિંગમાં ભાવસાધુપણાનો આરોપ કરીને વંદનાદિ વિધિ થઇ શકે નહિ; કેમ કે ત્યાં અધ્યારોપની યોગ્યતા નથી, જેમ જન્માદિકલ્યાણકો સિવાયદ્રવ્યભગવાનમાં પણ ભાવભગવાનના અધ્યારોપની યોગ્યતા સ્વીકારવામાં આવી નથી.
ઉત્થાનઃ-પૂર્વમાં કહ્યું કે વિધિ, યોગ્યતાને આગળ ક્યા વગર પ્રવર્તતી નથી; અન્યથા શક્રાદિ પણ દ્રવ્યભગવાનના જીવમાં ભાવભગવતપણાનો અધ્યારોપ કરીને, ચરમભવના જન્માદિ સમયને છોડીને, પૂર્વભવમાં કે ચરમભવમાં પણ શક્રસ્તવાદિ કરે; પરંતુ તેઓ કરતા નથી. તેનાથી એ નક્કી થયું કે, અધ્યારોપની યોગ્યતા હોય ત્યાં જ વિધિ પ્રવર્તે છે. ત્યાં અથ' થી પૂર્વપક્ષી શંકા કરતાં કહે છે
ટીકાઃ- ૩થ દ્રવ્યો વાયતીયાવ રૂઢ:, તપશ
१ समयम्मि दव्वसद्दो, पायं जं जोग्गयाइ रूढोत्ति । णिरुवचरिओ अ बहुहा, पओगभेओवलंभाओ । २ मिउपिंडो दव्वघडो, सुसावगो तह य दव्वसाहुत्ति । સાહૂ ય વ્યવો, મારું સુખ નો મયં ઉતા (૬/૨૦-૨૨)
१. समये द्रव्यशब्दः प्रायः यद् योग्यतायां रूढ इति । निरुपचरितश्च बहुधा प्रयोगभेदोपलम्भात् ।। २. मृत्पिडो द्रव्यघटः सुश्रावकस्तथा च द्रव्यसाधुरिति । साधुश्च द्रव्यदेव एवमादि श्रुते यतो भणितम् ।।
