________________
ગાથા:૫૮. .
અધ્યાત્મમતપરીક્ષા . .......... ૨૩ છે. ભાવલિંગ સધીચીન દ્રવ્યલિંગનું જ નમસ્કરણઅર્પતારૂપ છેત્વ છે. એથી કરીને તેનું પણ દ્રવ્યલિંગનું પણ, બલવાનપણું છે. ત - તે વંદનક નિર્યુક્તિમાં કહ્યું છે
M' - રૂપું અને વિષમાક્ષર ટાંકવાળો એવો રૂપિયો વ્યવહારયોગ્ય નથી. બંનેના પણ સમાયોગમાં અર્થાતુ. શુદ્ધ રૂપું અને સાચી ટાંક એ બંનેના સમાયોગમાં, રૂપિયો વ્યવહારયોગ્યતાને પામે છે. “રૂપે' - રૂપાના સ્થાને પ્રત્યેકબુદ્ધ છે અને હિંગધારી શ્રમણો ટાંક જેવા છે. દ્રવ્ય અને ભાવના સમાયોગમાં શ્રમણ છેક અર્થાત નમસ્કરણ યોગ્ય છે. ‘ત્તિ' શબ્દ ઉદ્ધરણની સમાપ્તિ છે.
ભાવાર્થ- સાધુવેષ ધારણ નથી કર્યો એવા પ્રત્યેકબુદ્ધ ચાંદી જેવા છે, અને ભાવ વગરના લિંગધારી શ્રમણો છાપ જેવા છે, અને સાધુવેષ ધારણ કરેલ છે અને ભાવસાધુપણું છે એવા શ્રમણો નમસ્કરણયોગ્ય છે.
ટીકાર્ય - સત્ર' - અહીંયાં અર્થાત્ વંદનકનિયુક્તિના કથનમાં (૧) રૂપ્ય અશુદ્ધ અને વિષમાર ટંક એ પ્રમાણે પ્રથમ ભંગ ચરકાદિમાં છે, (૨) રૂપ્ય અશુદ્ધ અને સમાહતાક્ષર ટંક એ પ્રમાણે દ્વિતીય ભંગ પાર્થસ્થાદિમાં છે, (૩) રૂપ્ય શુદ્ધ અને વિષમાહતાક્ષર ટંક એ પ્રમાણે ત્રીજો ભંગ પ્રત્યેકબુદ્ધાદિમાં છે અને (૪) રૂપ્ય શુદ્ધ અને સમાહતાક્ષર ટંક એ પ્રમાણે ચોથો ભાંગો શુદ્ધવેષધારી સાધુમાં છે.
ટીકાર્ય - “મમેવ' આ જ શુદ્ધવેષવાળા સાધુમાં વર્તતો ચોથો વિકલ્પ જ, અવિકલ અર્થક્રિયાકારીપણું હોવાના કારણે ઉપાદેય છે, કેમ કે ભાવલિંગનું સર્વત્ર યથાવત્ નિશ્ચય કરવા માટે અશક્યપણું છે.
ભાવાર્થ - તાત્પર્ય એ છે કે, વંદનને અનુકૂળ એવું અવિકલ અર્થક્રિયાકારીપણું ભાવલિંગ સધીચીન સહિત, દ્રવ્યલિંગમાં છે માટે તે ઉપાદેય છે; અને કેવલ ભાવલિંગવાળા પ્રત્યેકબુદ્ધાદિ છે, તેમાં વિકલ અર્થપણું છે, કેમ કે ભાવલિંગ પામેલા એવા કેવળીને પણ દેવતાઓ વેષ આપ્યા પછી જ નમસ્કારાદિ કરે છે. આમ છતાં, ગુણસંપત્તિરૂપ ભાવલિંગ તેઓમાં હોવાને કારણે, તે અંશમાં નમસ્કરણયોગ્યતા તેઓમાં છે; આમ છતાં અથક્રિયાકારીપણા વડે આ ચોથો વિકલ્પ જ ઉપાદેય છે.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે, ખરેખર નમસ્કરણયોગ્ય ગુણસંપત્તિ જ છે, તો દ્રવ્યલિંગરહિત એવા ભાવલિંગવાળાને ઉપાદેય કેમ ન કહ્યા? તેથી કહે છે - - ભાવલિંગનો ક્વચિત્ યથાવત્ નિશ્ચય થઇ શકે તો પણ, સર્વત્ર યથાવત્ નિશ્ચય થવો અશક્ય છે, માટે વ્યવહાર કરવો દુષ્કર બને; તેથી ભાવલિંગના પ્રતિસંધાનપૂર્વક દ્રવ્યલિંગને જ મસ્કારરૂપ વ્યવહાર માટે સ્વીકારાયેલ છે. યદ્યપિ ભાવલિંગનો નિર્ણય દુષ્કર છે તો પણ, બાહ્યલિંગ દ્વારા ભાવલિંગનો સમ્યમ્ નિર્ણય કરવા માટે યતમાંનને ક્વચિત્ માયાદિને કારણે ભ્રમ થાય તો પણ, તેને નમસ્કારનું ફળ અવશ્ય પ્રાપ્ત થાય છે. તેથી જ દ્રવ્યલિંગથી પ્રતિસંધાન પામેલ ભાવલિંગવાળી વ્યક્તિને નમસ્કાર કરવા માટે ઉપાદેય તરીકે ગ્રહણ કરેલ છે.
