________________
ગાથા : ૫૭. . . . . . . . . . . . . . અધ્યાત્મમત પરીક્ષા
. . . . . . . . . . . . . . . . . ૨૯
ભાવાર્થ - તાત્પર્ય એ છે કે, “નનુ' થી કોઈ શંકા કરે કે, પાપનું ફળ સુખ છે; કેમ કે કર્મોદયથી કરાયેલું છે, પુણ્યફળની જેમ. તેને ગ્રંથકાર કહે છે કે, એ પ્રકારનું અનુમાન થઈ શકે નહિ; કેમ કે પ્રત્યક્ષ વિરોધિતા છે. અને એ જ વાતને વિ.ભા.ગાથા-૨૦૦પમાં બતાવે છે.
પ્રત્યક્ષ વિરોધિતામાં હેતુ કહે છે –
નો વ્યય' - જે કારણથી જ હે સૌમ્ય! આ પાપનું ફળ પ્રત્યક્ષ સુખ નથી, દુઃખ જ છે; તે કારણથી તેના પ્રતીકારથી દુઃખના પ્રતીકારથી, વિભક્ત પુણ્યનું ફળ છે, જેથી કરીને પુણ્યનું ફળ દુઃખ છે.
‘તિ' કથનની સમાપ્તિ સૂચક છે.
વસુહૃદુઃખના પ્રતીકારરૂપ હોવાથી, ચિકિત્સાની જેમ વિષયસુખ પણ દુઃખ જ છે, અને ઉપચારથી તે સુખ છે, અને ઉપચાર તથ્ય વિના થતો નથી.
ભાવાર્થ:- અહીં વિશેષ એ છે કે, આ રીતે સર્વ પુણ્યફળને દુઃખરૂપે સિદ્ધ કરવાથી, જગતમાં સુખ નામનો પદાર્થ અપ્રસિદ્ધ થશે. તેથી વિ.ભા.ગાથા-૨૦૦૬ શ્લોકના ઉત્તરાર્ધમાં કહે છે કે, પુણ્યફળમાં સુખનો ઉપચાર કર્યો છે, તેથી સુખ નામનો પદાર્થ ક્યાંક હોવો જોઇએ. અને તે વિ.ભા. ગાથા-૨૦૦૭માં કહે છે કે, તે સુખ મોક્ષમાં છે.
ઉત્થાન - પૂર્વમાં સ્થાપન કર્યું કે, પુણ્યનું ફળ દુઃખ છે, અને એ જ અનુભવથી બતાવ્યું. હવે મૂળગાથામાં કહેલ કે, પરિણામથી જ મોક્ષ છે, તેને બતાવતાં કહે છે
ટીકા - પરોક્ષરાનાર્થyપસતાં હજીરાથાનાં તત્સામગ્રી મૂટ્વિત્રિપુ પ્રવૃત્તિમૈત્રીવશોરીજીમહામોહાનત્તज्वालोपतापप्रायतृष्णा ( ? तृष्णायाः) परमार्थतो दुःखरूपतया जनितदुःखवेगमसहमानानामिन्द्रियाणि व्याधिस्थानीयतामिष्टविषयाश्च तत्साम्यस्थानीयतामाबिभ्रतीति कथं न दुःखप्रतीकाररूपतयैतत्सुखं पर्यवस्यति? इति पारमार्थिकसुखजनकादविशिष्टाद्धर्मपरिणामाद् दुःखजनको विशिष्टपरिणामो विलीयते, स एव मोक्ष इति स्थितं, "धर्माधर्मक्षये मोक्षः" इति वचनात्। ततः परिणामादेव बन्धमोक्षाविति
ટીકાર્ય -પરોક્ષજ્ઞાન માટે પ્રયત્ન કરતા છદ્મસ્થોની તત્સામગ્રીભૂત અર્થાત્ પરોક્ષજ્ઞાનની સામગ્રીભૂત ઇંદ્રિયોમાં, પ્રવૃત્તમૈત્રીના વશથી ઉદીર્ણ, મહામોહરૂપ અગ્નિની જવાલાના ઉપતાપ સદશ તૃષ્ણાનું, પરમાર્થથી દુઃખરૂપપણું હોવાને કારણે, (તૃષ્ણાથી) જનિત દુઃખના વેગને નહિ સહન કરતા એવા જીવોની ઇંદ્રિયો, વ્યાધિસ્થાનીય છે; અને ઇષ્ટ વિષયો, તેના સામ્યસ્થાનીયતાને ધારણ કરે છે. એથી કરીને, આ સુખ અર્થાત્ સંસારનું સુખ, દુઃખના પ્રતીકારરૂપે કેમ પર્યવસિત ન થાય? અર્થાત્ પર્યવસિત થાય. એથી કરીને પારમાર્થિક સુખજનક અવિશિષ્ટ ધર્મપરિણામથી, દુઃખજનક વિશિષ્ટ પરિણામ વિલીન થાય છે, અને તે જ મોક્ષ છે; એ પ્રમાણે સ્થિત છે. કેમ કે ધર્મ અને અધર્મનો ક્ષય થયે છતે મોક્ષ છે; એ પ્રમાણે વચન છે.
A-17
