________________
૨૪૦ અધ્યાત્મમતપરીક્ષા
ગાથા - ૫૭ ટીકાર્ય - “અથ' અહીં પૂર્વપક્ષી કહે છે કે, શુભાશુભ વચન તથા કાયવ્યાપારરૂપ બાહ્યક્રિયાની અને શુભાશુભ મનોવિકલ્પરૂપ અત્યંતર ક્રિયાની નિવૃત્તિ પરમચારિત્ર છે.
તે દ્રવ્યસંગ્રહમાં કહેલું છે - ભવના કારણના પ્રણાશ માટે જે જ્ઞાનીનો બાહ્ય અને અત્યંતર ક્રિયાનો નિરોધ નિયુક્ત છે, અર્થાત્ આત્મા સાથે જોડાયેલ છે, તે પરમ સમ્યક્યારિત્ર છે; અને તે બાહ્યક્રિયામાં કેવી રીતે સંભવી શકે? તેનો ઉત્તર આપતાં ગ્રંથકાર કહે છે કે એમ ન કહેવું, કેમ કે ત્યારે પણ જયારે બાહ્યક્રિયા વર્તે છે ત્યારે પણ, હેતુભૂત એવા અંતઃવિકલ્પના ઉપક્ષયથી જ કેવલજ્ઞાનના હેતુભૂત એવા અંતઃવિકલ્પના ઉપક્ષયથી જ, કેવલજ્ઞાનનો ઉપલંભ થાય છે, એ કથન સેંકડો વાર=અનેકવાર, પ્રતિપાદન કર્યું છે.
ઉત્થાન - અહીં પૂર્વપક્ષી કહે કે, અત્યંતર ક્રિયા ભલે પરમચારિત્રની વિરોધી ન થાય, પરંતુ બાહ્યક્રિયા તો વિરોધી થશે ને? તેથી કહે છે
ટીકાર્ય - વહિં' બાહ્યક્રિયાના તદ્વિરોધીપણામાં=પરમચારિત્રના વિરોધીપણામાં, સૂક્ષ્મકાયક્રિયાનો પણ તદ્વિરોધીપણાનો–પરમચારિત્રના વિરોધીપણાનો, પ્રસંગ આવશે. અને ચૌદમા ગુણસ્થાનક પહેલાં સૂક્ષ્મકાયક્રિયા તો અવશ્ય હોય જ છે તેથી ક્ષપકશ્રેણીમાં પણ પરમચારિત્ર માની શકાશે નહિ.
ઉત્થાન :- અહીં પૂર્વપક્ષી કહે કે, સ્થૂલક્રિયાત્વેન વિરોધી કહીશું, સૂક્ષ્મક્રિયાને નહિ. તેથી કહે છે -
ટીકાર્ય - “ધૂન' સ્થૂલક્રિયાત્વેન તદ્વિરોધીપણામાં અર્થાત્ પરમચારિત્રના વિરોધીપણામાં અતિપ્રસંગ આવે
ભાવાર્થ:- તાત્પર્ય એ છે કે, સ્થૂલ બાહ્ય ક્રિયા વિરોધી છે, અને સૂક્ષ્મ નહિ; એમ કહેશો તો કેવલીઓને પણ વિહાર-ઉપદેશારિરૂપ પૂલ બાહ્યક્રિયાઓ હોવાથી, પરચારિત્ર નાશ થવાની આપત્તિ આવશે; અને તેમને પણ અપકૃષ્ટ ચારિત્રવાળા બની જવાનો અતિપ્રસંગ આવશે.
ઉત્થાન :- અહીં પૂર્વપક્ષી કહે કે, મોહપૂર્વકની ક્રિયાઓ જ પરમચારિત્રનો વિરોધ કરનારી છે અને કેવલીઓને મોહપૂર્વકની ક્રિયા નથી, માટે અતિપ્રસંગ નહિ આવે. તો કહે છે
ટીકાર્ય - “મોહપૂર્વા' મોહપૂર્વકક્રિયાત્વેન વિરોધીપણામાં મહત્વથી જ તથાત્વનું ઉચિતપણું છે. અર્થાત્ મોહપૂર્વકની ક્રિયાને વિરોધી માનવા કરતાં મોહને જ વિરોધી માનવો ઉચિત છે, એ પ્રમાણે નિશ્ચયનયનો નિષ્કર્ષ છે.
ઉત્થાન :- શ્લોકના પ્રારંભથી માંડીને નિશ્ચયનયન
' સુધીના કથનનું નિગમન કરતાં કહે છે -
