________________
અધ્યાત્મમતપરીક્ષા
૨૨૪
અવતરણિકા :- અથ પરિખાનથૈવ તમમિીતિ
અવતરણિકાર્ય :- હવે પરિણામના જ ફળની સ્તુતિ કરે છે
--
ભાવાર્થ :- ગાથા-૫૬ની અવતરણિકામાં કહેલ કે, મમત્વભાવનાને દૂર કરવાની ઇચ્છાવાળાએ, અધ્યાત્મભાવના આશ્રયણ કરવા યોગ્ય છે; અને તે અધ્યાત્મભાવનાથી નિષ્પન્ન થતો જીવનો જે પરિણામ છે, તે પરિણામનું ફળ મોક્ષ છે, તે બતાવીને તે પરિણામના જ ફળની મહત્તા બતાવે છે
ગાથા - ૫૭
ગાથા:
तो परिणामाउ च्चिय बन्धो मोक्खो व णिच्छयणयस्स । णेगंतिया अणच्चंतिया पुणो बाहिरा जोगा ॥५७॥
( तत्परिणामादेव बन्धो मोक्षो वा निश्चयनयस्य । नैकान्तिका अनात्यन्तिकाः पुनर्बाह्या योगाः ॥५७॥ )
ગાથાર્થ :- તે કારણથી=ગાથા-૪૮થી ૫૬ સુધીમાં જે નિશ્ચયનયની માન્યતા બતાવી, તેનું નિગમન કરતાં કહે છે કે, તે કારણથી, નિશ્ચયનયને પરિણામથી જ બંધ અને મોક્ષ છે. વળી બાહ્ય યોગો નૈકાન્તિક અને અનાત્યંતિક છે.
2lSI :- जीवस्य हि द्विविधः परिणामो विशिष्टोऽविशिष्टश्च, आद्यः परोपरागप्रवर्त्तितशुभाशुभाङ्गतया द्विविधोऽन्त्यस्तु स्वद्रव्यमात्रप्रवृत्ततयैकविध एव । जीवश्चोपदर्शितान्यतरस्वपरिणाममेव कुरुते, न न तु परपरिणामं, एकक्षेत्रतयाऽवस्थितानामपि पुद्गलानां तदुपादानहानाऽयोग्यतया तत्कर्मत्वाभावात्, स्वतन्त्रप्राप्यस्यैव कर्मत्वात् ।
ટીકાર્ય :- ‘નીવસ્ય’ જીવના વિશિષ્ટ અને અવિશિષ્ટ બે પ્રકારના પરિણામ છે. આઘ=વિશિષ્ટ પરિણામ, પરઉપરાગથી પ્રવર્તિત શુભાશુભ અંગપણારૂપે બે પ્રકારનો છે. વળી અંત્ય=અવિશિષ્ટ પરિણામ, સ્વદ્રવ્યમાત્ર પ્રવૃત્તિપણાથી એક પ્રકારે જ છે.
દર ‘પુદ્દત્તાનાં’ અહીં ષષ્ઠી સપ્તમી અર્થક છે.
ભાવાર્થ :- અહીં વિશેષ એ છે કે, નિશ્ચયનયના મતે પુદ્ગલ અને આત્મા બે ભિન્ન પદાર્થો છે. પુદ્ગલનો પરિણામ આત્માને પ્રાપ્ત થતો નથી અને આત્માનો પરિણામ પુદ્ગલને પ્રાપ્ત થતો નથી. આમ છતાં, મોહનીયકર્મની ઉદયમાન પ્રકૃતિને નિમિત્ત કરીને, બાહ્ય એવા અરિહંતાદિના ગુણોને જોઇને, તેઓના ઉ૫રાગથી પ્રવર્તિત શુભ ભાવ જીવમાં આવિર્ભાવ પામે છે. તે શુભ ભાવ પરથી પેદા કરાયેલ નથી, પરંતુ જીવ સ્વતઃ જ પરના નિમિત્તથી તે ભાવ કરે છે. તેથી બાહ્ય એવા તીર્થંકરાદિ અને અત્યંતર એવા કર્મરૂપ પર પદાર્થને નિમિત્તરૂપે ગ્રહણ કરીને જે ભાવ પ્રવર્તે છે, તે પરઉપરાગથી પ્રવર્તિત છે. તે જ રીતે અશુભ બાહ્ય વિષયનું અવલંબન લઇને જીવ જ્યારે
