________________
૨૦૬. . . . અધ્યાત્મમત પરીક્ષા.
ગાથા -૪૯ ભાવાર્થ તાત્પર્ય એ છે કે પૂર્વ ગાથા-૪૮માં કહ્યું કે સુપાત્રદાન અને પરવિત્તહરણ કાંઈ ફળ આપતા નથી, પરંતુ સ્વગત અનુગ્રહ અને ઉપઘાત પરિણામથી જે પુણ્ય-પાપ પેદા થાય છે, તેનાથી ફળ થાય છે એમ કહ્યું. એ કથન સ્વગતપરિણામના ફળને બતાવે છે, તેથી દાન-હરણાદિનું કોઈ ફલ ન હોવાથી દાન-હરણાદિ ક્રિયામાં ઉત્સાહ વગેરે પ્રાપ્ત થાય નહીં. તેથી કહે છે
ગાથા - दिन्तो व हरन्तो वा ण य किञ्चि परस्स देइ अवहरइ ।
देइ सुहपरिणामं हरइ व तं अप्पणो चेव ॥४९॥ ( ददद्वा हरन्वा न च किञ्चित्परस्य ददाति अपहरति । ददाति शुभं परिणामं हरति वा तमात्मन एव ॥४९॥ )
ગાથાર્થ આપતો કેહરણ કરતો, કાંઈપણ બીજાને આપતો નથી કે (બીજાનું) હરણ કરતો નથી. શુભ પરિણામ આપે છે અથવા આત્માના જ તેને શુભપરિણામને, હરણ કરે છે.
ટીકા સુપાત્રાવી વાવંતસ્વિચૈવાપર જુદqધ્યમોપો વીતે, પુર્વપવિત્તમ તાયુપघातपरिणामात् स्वस्यैव शुभोपयोगो हियते, न तु परस्य किञ्चिद्दीयतेऽपहियते वा ॥४९॥
ટીકાર્યઃ- “સુપાત્રાવી’ સુપાત્રાદિમાં દાન આપનાર વડે સ્વને જ પરાનુગ્રહ બુદ્ધિથી શુભ ઉપયોગ અપાય છે. એ પ્રમાણે પરધનને હરણ કરનાર વડે પણ ઉપઘાત પરિણામથી સ્વનો જ શુભ ઉપયોગ હરાય છે, પરંતુ પરને કાંઈ અપાતું નથી કે હરણ કરાતું નથી.
ભાવાર્થ:- અહીં વિશેષ એ છે કે, સુપાત્રદાનમાં સ્વને શુભ ઉપયોગ અપાય છે અને ધનહરણમાં શુભ ઉપયોગ હરાય છે, એમ કહ્યું ત્યાં પ્રશ્ન થાય કે, દાન પૂર્વે પણ જે વ્યક્તિને અન્ય કોઈ પદાર્થવિષયક અતિશય શુભ ઉપયોગ હોય, અને તે વ્યક્તિ દાન આપે, ત્યારે જો દાનક્રિયામાં સામાન્ય શુભ ઉપયોગ હોય, તો શુભ ઉપયોગ અપાય છે એમ કેમ કહેવાય? અને જે વ્યક્તિ કોઇનું ધન હરણ કરે છે, તે વ્યક્તિને પૂર્વમાં કોઈ અન્ય પદાર્થવિષયક અશુભ ઉપયોગ વર્તતો હોય, તો તે વ્યક્તિને ધનહરણ દ્વારા શુભ ઉપયોગ કરાય છે તેમ કેમ કહી શકાય?
તેનું તાત્પર્ય એ છે કે, આત્માનો સહજભૂત ઉદાત્ત આશયરૂપ શુભ ઉપયોગ જે શક્તિરૂપે છે, તે સુપાત્રદાનાદિમાં આવિર્ભાવ પામે છે. પૂર્વમાં અન્ય ક્રિયાથી તથાવિધ શુભ ઉપયોગ આવિર્ભાવ પામેલ, જ્યારે અહીંદાનની ક્રિયાથી તથાવિધ શુભ ઉપયોગ આવિર્ભાવ પામે છે; અને જે વ્યક્તિને પૂર્વમાં અશુભ ઉપયોગ વર્તે છે, તે અન્ય પદાર્થવિષયક અશુભ ઉપયોગ છે, અને હરણની ક્રિયાથી અન્ય પ્રકારનો અશુભ ઉપયોગ પ્રાપ્ત થાય છે, અને તેનાથી આત્માની સહજ પ્રકૃતિરૂપ શુભ ઉપયોગ અતિશયિત પ્રચ્છન્ન થાય છે, તેને જ ધનહરણાદિથી શુભ ઉપયોગ હરણ થાય છે, તેમ કહેલ છે.I૪૯I
