________________
૨૨૦ અધ્યાત્મમત પરીક્ષા
ગાથા - ૫૫ ૫૬ ટીકાર્થઃ- “વસ્તુતઃ' વળી વાસ્તવિક રીતે=નિશ્ચયનયની દૃષ્ટિથી, સ્વાયત્વ પણ સ્વત્વમાં પર્યવસગ્ન જ છે=સ્વત્વ તો સ્વત્વરૂપ છે પરંતુ સ્વાયત્વ પણ સ્વત્વરૂપ જ છે; કેમ કે પરંપરાસંબંધનો નિશ્ચયનયવાદી વડે સ્વીકાર કરાયેલો નથી. અન્યથા=પરંપરાસંબંધનો સ્વીકાર કરીએ તો, જે કોઇ પણ સંબંધથી સર્વનું સર્વસંબંધીપણું હોવાને કારણે, અસંબંધવ્યવહારના કથાશેષતાનો પ્રસંગ આવે છે.=અસંબંધનો વ્યવહાર કરી નહિ શકાય.
ભાવાર્થ :- અહીં વિશેષ એ છે કે, નિશ્ચયનયને તાદાભ્યસંબંધ જ અભિમત છે. તેથી આત્માના ભાવોમાં તે સ્વાયત્વબુદ્ધિ કરે છે; અને સ્વાયત્વ સ્વત્વમાં એ રીતે પર્યવસાન પામે છે કે, દરેક પદાર્થ પોતાના ભાવરૂપે છે, તેથી તે ભાવથી પદાર્થ સર્વથા અપૃથભૂત હોવાથી, તે પદાર્થ તે ભાવરૂપ જ છે; તેથી તે પદાર્થના ભાવોને સ્વીય કહો કે પદાર્થસ્વરૂપ છે તેમ કહો, તે એક જ વસ્તુ છે. અને જો બાહ્ય પદાર્થોમાં સ્વાયત્વબુદ્ધિ કરવામાં આવે, તો તે બાહ્ય પદાર્થરૂપે પોતે છે, તેમ જ તેને પ્રાપ્ત થાય.
ટીકા - તમાકાપવાવેવ સ્વવિખવ્યવણિતિવાના રસુપરમાર્થત કૃત્તિ તિવા
ટીકાર્ય - "તમે તે કારણથી=સ્વાયત્વ સ્વત્વમાં પર્યવસાન પામે છે, માટે બાહ્ય પદાર્થમાં સ્વપરનો વિભાગ નથી પરંતુ બાહ્ય પદાર્થો આત્મા માટે કેવલ પર જ છે; તે કારણથી, રાગ-દ્વેષના વશથી જ લોકોને (બાહ્ય પદાર્થમાં) સ્વ-પર વિભાગની વ્યવસિતિ જ્ઞાન, છે, પરંતુ પરમાર્થથી નથી. એ પ્રમાણે સ્થિત છે.પપ
અવતરણિકા:- તતાવનામાનિનીષ: પુનરથ્થામાવનૈવાશ્રયતિ તન્યાહીમુપતિ
અવતરણિકાર્ય - તભાવનાને=મમકારની ભાવનાને, દૂર કરવાની ઇચ્છાવાળાએ, વળી અધ્યાત્મભાવના જ આશ્રય કરવા યોગ્ય છે. જેથી કરીને તેના માહાભ્યને=અધ્યાત્મભાવનાના માહાભ્યને દેખાડે છે
ગાથા:- હું હરિ ન જે પરે સ્થિ મિદ વિ.
इयं आयभावणाए रागद्दोसा विलिज्जन्ति ॥५६॥ ( नाहं भवामि परेषां न मे परे नास्ति ममेह किञ्चित् । इत्यात्मभावनया रागद्वेषौ विलीयेते ॥५६॥)
ગાથાર્થ - હું પરનો નથી, પર મારા નથી. વળી અહીં=સંસારમાં, ધનાદિ કાંઈ પણ મારું નથી. એ પ્રમાણે આત્મભાવનાથી રાગ અને દ્વેષ વિલીન થાય છે.
ભાવાર્થ - અવતરણિકાનો શ્લોકની સાથે સંબંધ એ રીતે છે કે, હું કોઇનો નથી, કોઈ મારું નથી, અને મારું કાંઇ નથી એ જાતની વિચારણા જ્યારે હૈયાને સ્પર્શે એ રીતે કરવામાં આવે છે ત્યારે, તે આત્મસ્વરૂપની ભાવના છે, અને તે અધ્યાત્મભાવના છે.=આત્મામાં અધ્યાત્મને પેદા કરવાને અનુકૂળ એવી આત્મસ્વરૂપની ભાવના છે. અને તે અધ્યાત્મની ભાવનાથી આત્માનો પરપદાર્થમાં જે સંશ્લેષ છે, તે હીન - હીનતર થતો જાય છે. તે સ્વરૂપ
