________________
ગાથા - ૪૮-૪૯
અધ્યાત્મમતપરીક્ષા
૨૦૫
ટીકાર્ય :- “નવેવ' ‘નનુ' થી પૂર્વપક્ષી શંકા કરતાં આ પ્રમાણે કહે કે, આ રીતે=નિશ્ચયનયથી સર્વ વસ્તુ સ્વપરિણામકૃત છે ૫૨કૃત નથી એ રીતે, સુપાત્રદાન અને પરવિત્તહરણાદિ નિષ્ફળ જશે; કેમ કે સ્વગત ફળનું ૫૨થી અસાધ્યપણું છે. તેનો ઉત્તર આપતાં ગ્રંથકાર કહે છે કે, આ આમ જ છે; કેમ કે દાનચૌર્યાદિમાં સ્વગત અનુગ્રહ અને ઉપઘાત પરિણામથી પ્રસૂત પુણ્યપાપ દ્વારા જ સુખ-દુઃખાદિ ફળનો ઉપગમ છે.
ભાવાર્થ :- તાત્પર્ય એ છે કે, સુપાત્રદાન એ દેય એવા બાહ્યપુદ્ગલો અને આત્માથી ભિન્ન એવા શરીરની ચેષ્ટારૂપ ક્રિયા છે, અને એ રીતે પરધનહરણ છે. તેથી પર એવા શરીર દ્વારા અને દેય-હરણીય પુદ્ગલો દ્વારા આત્મગત ફળની પ્રાપ્તિ થઇ શકે નહિ. તેનો ઉત્તર આપતાં ગ્રંથકારે જે કહ્યું કે, “આ આમ જ છે” અર્થાત્ બાહ્યચેષ્ટારૂપ સુપાત્રદાન અને પરવિત્તહરણાદિ નિષ્ફળ જ છે; તો પણ દાન-ચૌર્યાદિમાં બીજાને અનુગ્રહ કરવાનો પરિણામ અને ઉપઘાત કરવાનો પરિણામ જીવગત પેદા થાય છે, અને તેનાથી પેદા થયેલ પુણ્ય-પાપ દ્વારા જ સુખ-દુઃખાદિરૂપ ફળની પ્રાપ્તિ છે.
ટીકાર્ય :- તવુ’ – તે વિશેષાવશ્યકમાં કહેલ છે
‘નરૂ' જો સર્વ સ્વકૃત જ છે, તો દાનહરણાદિ ફળ અહીંયાં=સંસારમાં, પ્રાપ્ત થશે. ( તેનો ઉત્તર આપતાં કહે છે-) ખરેખર જે કારણથી જ (તે દાનહરણાદિ) સ્વકૃત છે, તે કારણથી જ તેનું ફલ યુક્ત છે. ‘વાળારૂ’દાનાદિરૂપ પરઅનુગ્રહના પરિણામવિશેષથી દાતાને સ્વતઃ જ પુણ્ય પ્રાપ્ત થાય છે, (અને) હરણાદિરૂપ પરઉપઘાત પરિણામથી હરનારને સ્વતઃ જ પાપ પેદા થાય છે.
તેં પુí' (સ્વપરિણામજનિત) તે પુણ્ય અને પાપ આત્મામાં રહેલું છે, પરંતુ બાહ્યપ્રત્યયઅપેક્ષ= બાહ્યનિમિત્તમાત્રની અપેક્ષાવાળું, કાલાંતરમાં વિપાકથી ફળ આપે છે, એથી કરીને પરથી લભ્ય ફળ નથી. ‘તિ' સાક્ષીપાઠના કથનની સમાપ્તિ સૂચક છે.
ભાવાર્થ :- અહીં વિશેષ એ છે કે ટીકામાં ‘તંત્ર નિશ્ચયત:' .થી વિશેષાવશ્યકની સાક્ષી આપી તેમાં વ્યવહારઉપજીવી નિશ્ચયનયનું ગ્રહણ છે, અને તેથી જ આત્મા પોતાના અધ્યવસાયથી પુણ્ય-પાપ બાંધે છે તેમ કહ્યું. અહીં વ્યવહા૨ઉપજીવી નિશ્ચયનયની દષ્ટિ એ છે કે, તે નય દાનહરણાદિ ક્રિયાને પુણ્ય-પાપબંધના કારણરૂપે સ્વીકારતો નથી, પરંતુ દાનહરણાદિ ક્રિયાકાળમાં પોતાનામાં વર્તતા શુભ-અશુભ ભાવોને પુણ્ય કે પાપબંધના કારણરૂપે તે સ્વીકારે છે.૪૮
અવતરણિકા :- નનુ તથાપિ પરિળામલમુર્ત્ત ન તુ નાનહાળયોત્યિપરિતોષ પરિહન્નાહ
અવતરણિકાર્ય ઃ- પૂર્વ ગાથા-૪૮માં જે કથન કર્યું તેમાં નનુ’થી પૂર્વપક્ષી શંકા કરતાં કહે છે કે તો પણ પરિણામનું ફલ કહ્યું પરંતુ દાનહરણાદિનું નહિ, એ પ્રકારે અપરિતોષનો પરિહાર કરતાં ગ્રંથકાર કહે છે
