________________
* * * * * .......૨૦૩
ગાથા - ૪૮ -
અધ્યાત્મમતપરીક્ષા તેથી કાર્ય ઉર્ભયથી જ થયેલ છે. અને અન્ય ઘણા સ્થાનોમાં જીવ ઉદ્યમ દ્વારા જ ભાગ્યને અનુકૂળ બનાવી શકે છે, તેમસંયમાદિ સાધનારૂપ ઉદ્યમ દ્વારા જ કેવલજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ કરે છે. તેથી જ જેઓ સંયમયોગમાં અપ્રમાદભાવવાળા છે, તેઓને કેવલજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ ઉદ્યમથી જ થાય છે. આમ છતાં ત્યાં પણ અંતરંગહેતુરૂપ ક્ષયોપશમભાવ કારણ છે જ. તેથી સર્વત્ર અંતરંગ અને બહિરંગહેતુની સમસામગ્રી છે.
બીજા વિકલ્પમાં નિશ્ચયનયને એ કહેવું છે કે, અંતરંગહેતુના વૈષમ્યથી કાર્યનું વૈષમ્ય પેદા થાય છે, માટે અંતરંગહેતુ જ બલવાન છે. તેની સામે સ્થિતપક્ષ કહે છે કે, બાહ્ય હેતુરૂપ વ્યાપારના વૈષમ્યથી જ કાર્યનું વૈષમ્ય છે; તેથી અંતરંગ અને બહિરંગહેતુ સમાનરૂપે કાર્ય પ્રત્યે કારણ છે.
ત્રીજા વિકલ્પમાં નિશ્ચયનયને એ કહેવું છે કે, ફલની પ્રાપ્તિનાં બાહ્યકારણો અંતરંગહેતુથી જ પ્રાપ્ત થાય છે, તેથી અંતરંગહેતુ બલવાન છે. તેની સામે સ્થિતપક્ષ કહે છે કે, પૂર્વભવના પ્રયત્નથી જ તેવું કર્મ પ્રાપ્ત થયેલ છે, તેથી ઉદ્યમથી જ અંતરંગહેતુરૂપ અદષ્ટની પ્રાપ્તિ દ્વારા વર્તમાનમાં બાહ્ય સામગ્રીની પ્રાપ્તિ થયેલ છે. તેથી ફળની નિષ્પત્તિ પ્રત્યે અંતરંગ અને બહિરંગહેતુ બંને સમાન કારણ છે.
ચોથા વિકલ્પમાં નિશ્ચયનયને એ કહેવું છે કે, કાર્યની નિષ્પત્તિ સાથે અંતરંગહેતુનો નિયતયોગ છે અને બહિરંગહેતુનો નિયતયોગ નથી. તેના જવાબરૂપે સ્થિતપક્ષ કહે છે કે, કાર્ય પ્રત્યે અંતરંગહેતુ નિયત છે તે સિદ્ધ નથી. તેથી કાર્ય પ્રત્યે અંતરંગ અને બહિરંગહેતુ ઉભયની સમાન કારણતા છે.
અવતરણિકા - ૩ નિશયનવિનામુપતિ
- અવતરણિકાર્ય - હવે નિશ્ચયનય વડે (કાર્યના) વિભાગને દેખાડે છે.
ગાથા - __णिच्छयओ सकयं चिय सव्वं णो परकयं हवे वत्थु ।
परिणामावंझत्ता ण यवंझं दाणहरणाइ ॥४८॥ ... (निश्चयतः स्वकृतमेव सर्वं नो परकृतं भवेद्वस्तु । परिणामाऽवन्ध्यत्वान चाऽवन्ध्यं दानहरणादि ॥४८॥)
ગાથા:- નિશ્ચયથી સર્વ વસ્તુ સ્વકૃત જ છે, પરકૃત નથી. (અહીં પ્રશ્ન થાય કે તો પછી દાન-હરણાદિ નિષ્ફળ જશે, તો તેના જવાબરૂપે કહે છે.) અને પરિણામનું અવંધ્યપણું હોવાથી દાહરણાદિ અવંધ્ય નથી.
ast :- यद्यपि प्रागपि किञ्चिनिश्चयनयमतमुपादर्शि तथापि तत् प्रमाणनिरूपणोपष्टम्भाय, इह तु स्वतन्त्रतया तत्प्रदर्श्यत इति ध्येयम्।
ટીકાર્ય - યદ્યપિ' - જો કે પૂર્વમાં પણ ગાથા-૪૪ની અવતરણિકામાં કાંઈક નિશ્ચયનય બતાવ્યો તે પ્રમાણનિરૂપણના ઉપખંભ માટે હતો. અહીં વળી સ્વતંત્રપણાથી તે=નિશ્ચયનયનો મત, બતાવાય છે એ પ્રમાણે જાણવું.
