________________
ગાથા - ૫૩
. . . . . . . . . . અધ્યાત્મમત પરીક્ષા.....
......... ૨૧૧
૨૧૧
ગાથા -
तम्हा सपरविभागो पोग्गलदव्वंमि णत्थि णिच्छयओ।
भोगाभोगविसेसा व्यवहारा चेव सपरत्तं ॥५३॥ ( तस्मात्स्वपरविभागः पुद्गलद्रव्ये नास्ति निश्चयतः । भोगाभोगविशेषाद् व्यवहारादेव स्वपरत्वम् ।।५३॥ )
ગાથાર્થ - તે કારણથી, અર્થાત્ જીવ પુદ્ગલથી અન્ય છે અને પુદ્ગલ જીવથી અન્ય છે એ પ્રમાણે પૂર્વના શ્લોકમાં કહ્યું તે કારણથી, પુદ્ગલદ્રવ્યમાં સ્વ-પરનો વિભાગ નિશ્ચયથી નથી, ભોગ અને અભોગના વિશેષ કારણે વ્યવહારનયથી જ સ્વપરનો વિભાગ છે.
ટીકા-ગાત્મના સદ તાલાવૃત્તિનમનન્તઃ પુક્તતા: સર્વેરિ સર્વથા પ્રત્યમતસ્વપtવમા કંથ एव, व्यवहारस्तु वदति 'इदं मदीयमिदं परकीयं' इत्यबाधितव्यवहारात् स्वभोगयोग्यं वस्तु स्वकीयं, परभोगयोग्यं च परकीयमिति। योग्यपदमहिम्ना धर्माविरोधिस्वभोगसाधनत्वार्थपर्यवसानान्न परकीयेऽपि स्वभोगसंभवादतिप्रसङ्गो, धर्मश्चात्र स्थूलाऽस्तेयादिरूपो ग्राह्य इति नातिप्रसङ्गः। अन्यायोपार्जिते तु स्वत्वव्यवहारो भ्रान्त एव। न चोपदर्शितभोगसाधनत्वस्य धनस्वरूपत्वे क्रयात्पूर्वं विक्रयादुत्तरं च तत्सत्त्वादक्रीतविक्रीतयोरपि स्वत्वापत्तिरितिवाच्यं, येन रूपेण धर्माविरोधिभोगसाधनता तद्रूपवत्त्वस्य વાયા
ટીકાર્ય - માત્મા’ આત્માની સાથે તાદાસ્યવૃત્તિને નહિ ભજતાં પુદ્ગલો સર્વે પણ, સર્વથા, પ્રત્યસ્તમિત સ્વપરના વિભાગની સંકથાવાળા જ છે, અર્થાત પુદ્ગલદ્રવ્યમાં સ્વ-પરનો વિભાગ નથી.
વળી વ્યવહારનય) કહે છે- આ મારું અને આ પારકું એ પ્રમાણે અબાધિત વ્યવહાર હોવાથી સ્વભાગયોગ્ય વસ્તુ સ્વકીય અને પરભોગયોગ્ય વસ્તુ પરકીય છે.
ઉત્થાન વ્યવહારનયને માન્ય બાહ્ય પદાર્થવિષયક સ્વ-પર વિભાગમાં આવતા દોષોને દૂર કરવા માટે કહે છે
ટીકાર્ય -લોયામહિના' યોગ્યપદના મહિમાથી ધર્મઅવિરોધી સ્વભોગસાધનત્વ અર્થ પર્યવસાન થતો હોવાથી પરકીયમાં પણ સ્વભોગ સંભવ હોવાથી અતિપ્રસંગ આવશે નહિ.
' ભાવાર્થ - તાત્પર્ય એ છે કે, સ્વભાગયોગ્યનો અર્થ ધર્મઅવિરોધી સ્વભોગસાધનમાં ફલિત થાય છે, તેથી બીજાની વસ્તુ વાપરનાર ચોર વગેરેને તે વસ્તુ સ્વભોગનું સાધન હોવા છતાં તેમાં સ્વત્વનો વ્યવહાર કરવારૂપ અતિપ્રસંગ આવશે નહિ, કારણ કે ચોરાદિથી થતો ભોગ એ ધર્મવિરોધી છે પણ અવિરોધી નથી. - અહીં ‘વો પદના મહિમાથી ધર્મઅવિરોધી સ્વભોગસાધનત્વ અર્થ એ રીતે પ્રાપ્ત થયો કે, યોગ્યનો અર્થ એ છે કે જે ભોગવતાં બલવાન અનિષ્ટ પેદા ન થાય; જ્યારે ધર્મનો વિરોધી એવો જે ભાગયોગ્ય પદાર્થ છે,
