________________
૧૫૬ . . . . . . . . . . . . . . . . . અધ્યાત્મમત પરીક્ષા . . . . . . . . . . . . . .
.ગાથા -૪૧
ટીકા- આરાખ્યા દિયર તૈલૈઃ પ્રવચેપિતા પુત્ર પૂર્વાચાર્યેથાથમાધ્યાત્મિકતીવાર્થવ प्रचिक्रंसितः प्रबन्धोऽनुषङ्गतो दिगंबरप्रतीकारेऽपि प्रभूष्णुरिति भावः।
ટીકા -“માશાખ્ય' જો કે દિગંબરો તે તે પ્રબંધો વડે પૂર્વાચાર્યો દ્વારા દૂષિત કરાયેલા જ છે, તો પણ આધ્યાત્મિકોના પ્રતિકાર માટે પ્રારંભની ઇચ્છાથી કરાયેલ પ્રબંધ, અનુષંગથી દિગંબરના પ્રતીકારમાં પણ સમર્થ છે; એ પ્રમાણે ભાવ છે.
મૂળ શ્લોકના ભાવને બે શ્લોકો દ્વારા ટીકામાં સ્વયં સ્પષ્ટ કરે છે
શ્લોક :आशंसन्ति हि मार्यमुत्कटतया संभातमापाततो, नैवागृह्य दिगम्बरानं च पुनःश्वेताम्बरानासते । किञ्चित्किञ्चिदुदञ्चितोचितवचःसञ्चारमाध्यात्मिकाः छिद्रान्वेषितया निरन्तरममी सर्वत्र मैत्रीकृतः ॥१॥
मन्वय :- दिगम्बरान् आगृह्य न एव च पुनः श्वेताम्बरान् (आगृह्य) आसते अमी आध्यात्मिकाः छिद्रान्वेषितया निरन्तरम् सर्वत्र मैत्रीकृतः आपाततो संभातम् किञ्चित्किञ्चिदञ्चितोचितवचःसञ्चारम् मार्यम् उत्कटतया हि आशंसन्ति।।
શ્લોકાર્થ - દિગંબરને ગ્રહણ કરીને જેઓ બેસતા નથી અને વળી શ્વેતાંબરોને ગ્રહણ કરીને બેસતા નથી એવા આ (પેલા) આધ્યાત્મિકો, છિદ્રાન્વેષીપણાથી નિરંતર સર્વત્ર મૈત્રી કરનારા તેઓ આપાતથી શોભતા એવા અને કિંચિત્ કિંચિત્ બોલાયેલા ઉચિત વચનના સંચારવાળા એવા માર્યને=નિરાકરણીય પદાર્થને, ઉત્કટપણાથી આશંસા કરે છે.
ભાવાર્થ તાત્પર્ય એ છે કે, નામધારી આધ્યાત્મિકો કેવલ દિગંબરોને પોતાનો પક્ષ માનીને બેસતા નથી કે શ્વેતાંબરોને પોતાનો પક્ષ માનીને બેસતા નથી, અને નિરંતર બધા પ્રત્યે છિદ્રાન્વેષીપણાંથી મૈત્રીને કરનારા છે. =તેઓની મતિમાં આત્માનો પરિણામ જ મોક્ષને અનુકૂળ પ્રતિભાસ થાય છે. તેથી દિગંબરો કે શ્વેતાંબરોની બાહ્ય ક્રિયાઓ તેમને ઉચિત પ્રતિભાસ થતી નથી. તેથી તેમાં છિદ્રને જોવારૂપે જ બંને પક્ષમાં મૈત્રીને કરે છે, પણ તેમાં રહેલાં તત્ત્વોને જોવારૂપે મૈત્રીને કરતા નથી. તેઓ માયાવી ન હોય તો પણ, પોતાની માન્યતા ઉપર અતિ અભિનિવેશ હોવાને કારણે, બીજાની માન્યતાને સમજવાનો યત્ન હોવાને બદલે તેમાં દોષો જોવારૂપે જ બંને પક્ષોને સાંભળવા યત્ન કરે છે. અને આપાતથી સુંદર ભાસતું અને કાંઈક કાંઇક અધ્યાત્મના કથનરૂપ આત્માના પરિણામને કહેનાર એવા ઉચિત વચન સંચાર છે જેમાં, એવા તે લોકોના માનેલા અધ્યાત્મરૂપ માર્યને=નિરાકરણીયરૂપ પદાર્થને, તેઓ ઉત્કટપણે આશંસા કરે છે. અર્થાતુ અમારું આ અધ્યાત્મ છે તે જ ઉત્કટ છે, કેમ કે અમે માત્ર આત્માના પરિણામને જ અધ્યાત્મરૂપે સ્વીકારીએ છીએ, જ્યારે દિગંબરો અને શ્વેતાંબરો બાહ્ય પ્રવૃત્તિને=પુદ્ગલની પ્રવૃત્તિને, પણ અધ્યાત્મના કારણરૂપ માને છે.
