________________
ગાથા : ..
.૮૫
.. અધ્યાત્મમત પરીક્ષા . એવા બીજમાં પ્રવૃત્તિ હોય છે, અન્યમાં નહિ; તેથી કારણના એકજાતીયપણાની આકસ્મિકત્વની પ્રાપ્તિ થઈ.
અહીં વિશેષ એ છે કે, ઋજુસૂત્રનય, જેનાથી કાર્ય પેદા થયું તે તસ્બીજ અને તદ્અંકુર વચ્ચે કાર્યકારણભાવ માને છે; જ્યારે વ્યવહારનય, શાલિબીજ અને શાલિઅંકુર પ્રત્યે વ્યવહારને ઉપયોગી એવા કાર્યકારણભાવને માને છે; આમ છતાં વ્યવહારનયને કાર્ય-કારણના એકજાતીયત્વના આકસ્મિકત્વનો પ્રસંગ નથી; કેમ કે શાલિબીજત્વ અને શાલિઅંકુરત્વના કાર્ય-કારણભાવના ગ્રહપૂર્વક જે પ્રવૃત્તિ હોય છે. અને સંગ્રહનય વ્યવહાર ઉપર ચાલતો નહિ હોવાથી અને સંગ્રહાત્મક દૃષ્ટિવાળો હોવાથી, અંકુરત્વેન અને બીજત્વેન સામાન્ય કાર્ય-કારણભાવ માને છે, તેથી સંગ્રહનયને ઋજુસૂત્રને પ્રાપ્ત એવી કાર્ય-કારણના એકજાતીયપણાના આકસ્મિકત્વની પ્રાપ્તિ સુતરાયું નથી.
ર વા' - અથવા તો જે કોઇથી જ થતા એવા સર્વના એકજાતીયત્વરૂપ દોષ નંબર-૧ અને સર્વના સર્વજાતીયત્વરૂપ દોષ નંબર-રની પ્રાપ્તિ ઋજુસૂત્રને આવે છે, તે સંગ્રહનયને આવતી નથી. તેમાં દોષ નંબર૧નું તાત્પર્ય એ છે કે, ઋજુસૂત્રનય તસ્બીજ અને તઅંકુર વચ્ચે કાર્ય-કારણભાવ માને છે, તેથી બીજત્વેન અંકુરત્વેન કાર્ય-કારણભાવ તેના મનમાં નથી, પરંતુ તબ્રીજ કરતાં વિલક્ષણ એવા અન્ય બીજમાં કોઈની પ્રવૃત્તિથી જે અંકુરરૂપ કાર્ય પેદા થાય છે, તે તદ્ધીજથી પેદા થયેલા તદ્અંકુરમાં રહેલી જે અંકુરત જાતિ છે, તે જાતિવાળું જ આ કાર્ય છે. તેનાથી એ પ્રાપ્ત થાય છે કે, તલ્દીજ કરતાં વિલક્ષણ એવા બીજથી અંકુરતરૂપ એકજાતીય કાર્ય થઈ શકે, તો તબ્રીજ કરતાં વિલક્ષણ એવા તંતુથી એકજાતીય કાર્ય પેદા થવું જોઇએ.=અંકુરāજાતીય કાર્ય પેદા થવું જોઇએ. આ રીતે જે કોઇથી થનારી વસ્તુ એકજાતીય માની શકાય છે, તો જે કોઇનાથી થનારી સર્વવસ્તુને એકજાતીય માનવાનો પ્રસંગ સંગ્રહનય ઋજુસૂત્રનયને આપે છે, અને પોતાના મતમાં તે દોષ નથી એમ કહે છે.
ઋજુસૂત્રનયને આવતા પ્રથમ દોષનું વિશેષ સ્વરૂપઃ
કારણ
કાર્ય
બ્રીજ કરતાં
૪. તદ્ અંકુર
૧. બીજત્વેન
એકરૂપ હોવા છતાં
અંકુરત્વેન એકજાતીય
-બીજનું
> ૫.
અંકુર
--
વિલક્ષણ તંતુ 5
વિલક્ષણના પ્રસંગ
૩.
માનવાનો પ્રસંગ
માનવી
નંબર-૧ અને નંબર-ર બીજત્વેન એકરૂપ હોવા છતાં, નંબર-૧ તસ્બીજથી નંબર-ર બીજ વિલક્ષણ છે, અને તે જ રીતે નંબર-૧ તબીજથી નંબર-૩ તંતુ પણ વિલક્ષણ છે, અને નંબર-૧ તસ્બીજથી નંબર-૪તદ્અંકુરરૂપ કાર્ય પેદા થયું તે, અંકુરત્વેન એકજાતીય હોવા છતાં તલ્દીજ કરતાં વિલક્ષણ એવા નંબર-૨ બીજથી નંબર-૫ એકજાતીય કાર્ય- તઅંકુરજાતીયકાર્ય પેદા થાય છે એમ પ્રાપ્ત થયું. તે જ રીતે વિલક્ષણ એવા નંબર-૩ તંતુથી
