________________
ગાથા - ૪૪
અધ્યાત્મમતપરીક્ષા
૧૮૭
અન્યૂન અનતિરિક્ત એવા દહનહેતુને અહીં ગ્રહણ કરેલ છે અને તે અન્યૂન અનતિરિક્ત એવા દહનનો હેતુ એવું પણ ઇંધન કુર્વપત્વની ક્ષણ કરતાં પૂર્વની ક્ષણોમાં અદહનનો હેતુ બને છે, તેથી દહન હેતુથી થતું એવું જે દહન છે તે અદહન પણ થાય અથવા ઉભયાત્મક પણ થાય; કેમ કે દહનના હેતુભૂત એવું ઇંધન અદહનનો પણ હેતુ છે, તેથી તે ઇંધનથી પેદા થયેલું દહન અદહન પણ થવું જોઇએ; અથવા તો તે ઇંધન દહન અને અદહન ઉભયનો હેતુ છે, તેથી તે ઇંધનથી પેદા થયેલું દહન ઉભયાત્મક થવું જોઇએ.
અહીં વિશેષ એ છે કે, કુર્વપત્વની પૂર્વક્ષણોવાળું ઇંધન અદહનનો હેતુ છે, અર્થાત્ દહનભિન્ન એવા સજાતીય અન્ય ઇંધનનો હેતુ છે, તેથી અદહનના હેતુભૂત એવા તે ઇંધનથી જે અદહનસ્વરૂપ અન્ય ઇંધન પેદા થયું, તેમ કુર્વદ્પત્વક્ષણવાળા ઇંધનથી પણ, દહનથી અન્ય એવું અદહનસ્વરૂપ કાર્ય થવું જોઇએ; અથવા તો તે ઇંધન દહન-અદહન ઉભયનો હેતુ હોવાથી, દહન-અદહનરૂપ બે કાર્યોની પ્રાપ્તિ ત્યાં થવી જોઇએ. આ પ્રકારની આપત્તિ સંગ્રહનય ઋજુસૂત્રનયને, દરેક ક્ષણવર્તી તે ઇંધનને પોતાની માન્યતા પ્રમાણે એકરૂપ ગ્રહણ કરીને આપે છે. કેમ કે પ્રતીતિ તેવી જ થાય છે કે, દરેક ક્ષણવર્તી તે ઇંધન એકરૂપ જ છે. અને સંગ્રહનયના મતમાં પૂર્વોક્ત દૂષણનો અવકાશ રહેતો નથી, કેમ કે તે ઈંધન દહનનો હેતુ છે અદહનનો નહીં. કેવલ પૂર્વક્ષણોમાં અન્ય સામગ્રીનું સમવધાન નહીં હોવાના કારણે દહનના હેતુભૂત ઇંધનથી દહનરૂપ કાર્ય પેદા થતું નથી, પરંતુ ઇંધન તે વખતે પણ દહનનો હેતુ છે અદહનનો નહીં, તેથી સંગ્રહનયના મતે દૂષણનો અવકાશ નથી.
નૈગમનયની માન્યતા :
-22st :- नैगमस्य तु सामान्यविशेषविश्रान्तस्य यथाक्रमं सङ्ग्रहव्यवहारान्तर्भविष्णुतया न ह्याभ्यां विषयविभागोऽतिरिच्यते ।
-:
ટીકાર્થ ઃ- વળી સામાન્ય અને વિશેષમાં વિશ્રાંતિ પામનાર નૈગમનયનો, યથાક્રમે સંગ્રહનય અને વ્યવહારનયમાં અંતર્ભાવ થવાનો સ્વભાવ હોવાથી, આ બંનેથી=સંગ્રહ અને વ્યવહારથી, વિષયવિભાગ અધિક નથી.
-: શબ્દનયોની માન્યતા :
ટીકા :- શનયાતુ પ્રાય: ઋનુસૂત્રસમાનવિષયા વા
ટીકાર્થ :- વળી શબ્દનયો પ્રાયઃ ઋજુસૂત્રના સમાન વિષયવાળા જ છે.
--
-: પ્રમાણદૃષ્ટિની માન્યતા ઃ
SI :- इति नयसमूहात्मकप्रमाणार्पणात् सर्वं वस्तु स्वभावसाध्यमपि बाह्यकारणसाध्यमपि, न च हेतौ सहकारिवैचित्र्यानुप्रवेशेनैव कार्यवैचित्र्यसिद्धौ किं स्वभाववैचित्र्यानुप्रवेशेन ? इति वाच्यं विचित्र सहकारिसंबन्धस्यैव तत्स्वभावतया तद्वैचित्र्ये स्वभाववैचित्र्यावश्यकत्वात् । अत एव द्रव्यस्य
