________________
૧૬9. • • •
.........અધ્યાત્મમત પરીક્ષા............... ગાથા-૩ ભાવાર્થ ‘પય' તાત્પર્ય એ છે કે, પ્રત્યેકબુદ્ધના કરણમાં ફસાધકપણું સ્વીકારાયે છતે, અને તેના કારણે, આહત્યભાવનું કથન કરાય છે, (અહીં ફસાધકપણું સ્વીકારાયે છતે આ કથન, ટીકામાં અધ્યાહારથી ગ્રહણ કરેલ છે, મૂળમાં નથી.) અને આહત્યભાવના કથનને કારણે જિનેશ્વરદેવ સંબંધી ચારિત્રનો નાશ, પાંચ સ્થાનોની આચરણા દ્વારા પાસત્થાઓ કરે છે અને તે ચારિત્રનો નાશ પોતાનો અને શ્રોતાઓનો બન્નેનો કરે છે. કેમ કે આહત્યભાવનું કથન કરીને પોતે અહિંસાદિ પાંચ સ્થાનોમાં પ્રમાદ કરે છે અને તે રીતે પોતાનું ચારિત્ર નાશ કરે છે, અને આહત્યભાવના કથન દ્વારા લોકોને બાહ્ય આચરણામાં શિથિલ કરાવીને, તેમના પણ ચારિત્રનો નાશ કરે છે.
અહીં આહત્યભાવનું કથન એ છે કે, ભરતાદિ બાહ્ય આચરણા વગર જે કેવલજ્ઞાન પામ્યા તે ક્યારેક કોઇક જીવને થાય છે, પરંતુ સામાન્યથી સર્વ જીવને સંયમની આચરણાથી જ કેવલજ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે, તે સામાન્ય ચારિત્રની આચરણારૂપ માર્ગને છોડીને, કદાચિત્કભાવને પ્રધાન કરીને, લોકોને અંતરંગ પરિણામથી જ મોક્ષ થાય છે તેમ કહીને, સન્માર્ગમાં શિથિલ પ્રવૃત્તિવાળા પાસત્થાઓ સ્વયં બને છે અને બીજાને બનાવે છે.
ટીકા ન ભરાવીન વ્યવહાદિયાપેક્ષ વિનૈવાધ્યાત્મના તત્ર કથની ૩૫યો તિ વે? , प्राग्भवाभ्यस्तोभयकरणप्रसूतनिर्जराविशेषसधीचीनान्तरकरणमात्रात्तेषामाहत्य केवलोत्पत्तावपि बाह्यक्रियायाः परम्परयोपयोगात्, तथाभूतस्य चानादरे सांप्रतीनधर्मध्यानादेरपि दूरे निर्वाणजनकस्यानादरप्रसङ्गात्।
ટીકાર્ય - નાગુ'થી પૂર્વપક્ષી પ્રશ્ન કરે છે કે, ભરતાદિને વ્યવહારક્રિયાની અપેક્ષા વિના જ અધ્યાત્મનો લાભ થયે છતે જ, ત્યાં=અધ્યાત્મના લાભમાં, આનોત્રક્રિયાનો, ઉપયોગ કેવી રીતે છે? અર્થત નથી. તેનો ઉત્તર આપતાં ગ્રંથકાર કહે છે કે, એમ ન કહેવું. “પ્રામવ' કેમ કે પૂર્વભવમાં અભ્યસ્ત ઉભયકરણથી પ્રસૂત કર્મનિર્જરાથીસથ્રી રીન સહિત, અંતરકરણમાત્રથી, તેઓને=ભરતાદિને, કદાચિલ્ક કેવળજ્ઞાનની ઉત્પત્તિમાં પણ બાહ્ય ક્રિયાનો પરંપરાએ ઉપયોગ છે. અને તથાભૂતના અનાદરમાં=અધ્યાત્મની પ્રાપ્તિમાં કારણભૂત એવી બાહ્યક્રિયાના અનાદરમાં, દૂરમાં નિર્વાણજનક એવા સાંપ્રતી =વર્તમાનકાલીન, ધર્મધ્યાનાદિના પણ અનાદરનો પ્રસંગ છે.
ભાવાર્થ - ભરત મહારાજાએ પૂર્વભવમાં ઉભયકરણનો અભ્યાસ કરેલ. અર્થાત્ શાસ્ત્રાનુસારી ક્રિયારૂપ મોક્ષને અનુકૂળ એવો પુરુષકાર તે બહિરંગકરણ, અને ચારિત્રની પરિણતિને અનુકૂળ એવા ક્ષયોપશમભાવવાળું જે કર્મ તે રૂપ અદષ્ટ, કે જે મોક્ષના પ્રતિ કારણભાવરૂપ છે, તે ઉભયકરણથી પ્રસૂત એવી જે નિર્જરાવિશેષ, તે તેમણે પૂર્વભવમાં પ્રાપ્ત કરેલ, અર્થાત્ વિશેષ પ્રકારની સમતાની પ્રાપ્તિમાં પ્રતિબંધક એવા ચારિત્રમોહનીયકર્મોનું નિર્જરણ કરેલ. તે રૂપ નિર્જરાવિશેષથી સહિત એવું જે અંતરકરણ =સત્તામાં રહેલું એવું જે અદષ્ટ, જે યદ્યપિ અત્યારે ક્ષયોપશમભાવરૂપ નહીં હોવા છતાં પૂર્વમાં કરાયેલી નિર્જરાવિશેષથી ઉપષ્ટભિત હોવાને કારણે, બાહ્ય ક્રિયાના અવલંબન વગર, ફક્ત બાહ્ય નિમિત્તને પામીને ઉલ્લસિત થયેલા વીર્યથી જેનો ક્ષયોપશમભાવ પ્રગટ થયો છે, તે રૂપ અદષ્ટરૂપ અંતરકરણમાત્રથી, તેઓને કેવળજ્ઞાનની ઉત્પત્તિ થયેલ. તેથી પરંપરાએ ભરતાદિના કેવળજ્ઞાનમાં
