________________
ગાથા - ૪૪
અધ્યાત્મમતપરીક્ષા
૧૭૫
વ્યાવૃત્તિ કેવલ તે જ પદાર્થમાં રહેલ છે, અન્ય કોઇ પદાર્થમાં નહિ; જ્યારે વ્યાવૃત્તિસામાન્ય દરેક પદાર્થમાં રહેલ છે. તે રીતે કાર્યની અંદર જે વ્યાવૃત્તિવિશેષ છે તે કાર્યમાં જ કેવલ રહેલ છે અન્યત્ર નહિ. અને ચરમબીજક્ષણને કારણ માનીએ અને અંકુરને કાર્ય માનીએ ત્યારે, તે અંકુરરૂપ કાર્ય પ્રથમ ક્ષણથી માંડીને ચરમઅંકુરક્ષણ સુધીનું છે. તે કાર્યમાં જે વ્યાવૃત્તિવિશેષ છે, તે કાર્યતા સમનિયત છે. અને તે રીતે જ વ્યાવૃત્તિવિશેષથી અનુગત એવા ચરમબીજક્ષણથી માંડીને ઉપાંત્યઅંકુરક્ષણ સુધી કારણને ગ્રહણ કરીએ ત્યારે, કારણમાં રહેલી વ્યાવૃત્તિવિશેષ એ કારણતા સમનિયત છે. તેથી કાર્ય-કારણભાવ આ રીતે પ્રાપ્ત થશે.
જ્યારે કેવલ ચ૨મબીજક્ષણને કારણ માનીશું ત્યારે કાર્ય પ્રથમઅંકુરક્ષણથી માંડીને ચરમઅંકુરક્ષણ સુધીનું રહેશે. તેથી એ પ્રાપ્ત થાય કે, કારણ એક ક્ષણનું અને કાર્ય અનેક ક્ષણનું છે. તેથી કારણતાવદક કોટિમાં એક ક્ષણનો પ્રવેશ થયો, અને કાર્યતાવચ્છેદક કોટિમાં એક ક્ષણનો અપ્રવેશ થયો; કેમ કે કારણ એક ક્ષણાવચ્છિન્ન છે અને કાર્ય અનેક ક્ષણાવચ્છિન્ન છે.
હવે તે જ રીતે જ્યારે કારણને ચરમબીજક્ષણથી માંડીને ઉપાજ્યઅંકુરક્ષણ સુધી ગ્રહણ કરીએ ત્યારે, કારણતાવચ્છેદક કોટિમાં એક ક્ષણનો અપ્રવેશ થયો, કેમ કે કારણતા અનેક ક્ષણાવચ્છિન્ન છે; અને કાર્યતાવચ્છેદક કોટિમાં એક ક્ષણનો પ્રવેશ થયો, કેમ કે કાર્ય ‘ચરમઅંકુરક્ષણરૂપ' એક ક્ષણાવચ્છિન્ન છે.
હવે આ રીતે કારણમાં એક એક ક્ષણનો પ્રવેશ અને કાર્યમાં એક એક ક્ષણનો અપ્રવેશ કરીએ, અથવા કાર્યમાં એક એક ક્ષણનો પ્રવેશ અને કારણમાં એક એક ક્ષણનો અપ્રવેશ કરીએ તો, અનેક કાર્યકારણભાવની પ્રાપ્તિ થશે તે આ રીતે
अ
કારણ
[ ની ની ની
ચરમબીજક્ષણ
કાર્ય
|૨૦૩૦૪૦૫
|૨||૪|
૧૨૦૩
અંકુર ક્ષણો
કારણ .
૧૧
अ
ચરમબીજક્ષણ અને પાંચ અંકુરક્ષણને ગ્રહણ કરીને કારણતાવચ્છેદક કોટિમાં એક ક્ષણનો પ્રવેશ કરાવીને અને કાર્યતાવચ્છેદક કોટિમાં એકેક ક્ષણનો અપ્રવેશ કરાવીને થતા અનેક કાર્ય-કારણ ભાવો.
ब
૧ ૧૨
૧ ૧૧૨૩
૧
↓
ચરમબીજક્ષણ અંકુરક્ષણો
૧૧ ૨૩૩૪
કાર્ય
(અંકુરની બીજી ક્ષણ ) ( અંકુરની ત્રીજી ક્ષણ ) (અંકુરની ચોથી ક્ષણ ) (અંકુરની પાંચમી ક્ષણ )
ब
ચરમબીજક્ષણ અને પાંચ અંકુરક્ષણને ગ્રહણ કરીને કારણતાવચ્છેદક કોટિમાં એકેક ક્ષણનો અપ્રવેશ કરાવીને અને કાર્યતાવચ્છેદક કોટિમાં એક ક્ષણનો પ્રવેશ કરાવીને થતા અનેક કાર્ય-કારણ ભાવો.
આ રીતે એક વખત કાર્યતાવચ્છેદક કોટિમાં એક ક્ષણનો પ્રવેશ કરાવીએ ત્યારે, કારણતાવચ્છેદક કોટિમાં એકેક ક્ષણનો અપ્રવેશ થાય છે, અને જ્યારે કારણતાવચ્છેદક કોટિમાં એક ક્ષણનો પ્રવેશ કરાવીએ ત્યારે,
