________________
13
. . . . . . . . • • • • • • • •
અધ્યાત્મમત પરીક્ષા.
ગાથા - ૩૨ થાય છે, તેમ સ્થવિરકલ્પ વગર પણ મોક્ષપ્રાપ્તિ થાય છે તેમ માનવું પડે, તેથી તે બંને હેતુ વ્યભિચારી છે, તેમ પ્રાપ્ત થાય છે.
અહીં વિશેષ એ છે કે, દંડ આદિનો સમુદાય જેમ ઘટ પ્રત્યે કારણ છે, તેમ રત્નત્રયીનો સમુદાય મોક્ષનું કારણ છે તો પણ એક વ્યક્તિને ઘટ બનાવવાનાં જે કારણો છે તે જ અન્ય વ્યક્તિ માટે પણ કારણ બની શકે. તે રીતે બધા જીવો માટે મોક્ષરૂપ કાર્ય એક છે, તેથી કોઇકને મોક્ષ જિનકલ્પિકમાર્ગથી થાય અને કોઇકને
વિરકલ્પિકમાર્ગથી થાય તેવો વિભાગ હોઈ શકે નહિ. અને તે એકરૂપ મોક્ષનો હેતુ રત્નત્રયીના સમુદાયરૂપ શુદ્ધ ઉપયોગ જ છે, કેમ કે શુભ ઉપયોગ પણ સ્વર્ગાદિ સુખનો હેતુ છે, આ પ્રમાણે પૂર્વપક્ષીનો કહેવાનો આશય છે. તેનો ઉત્તર આપતાં ગ્રંથકાર કહે છે કે આ કથનનો કોણ નિષેધ કરે છે? અને તેમાં નિશ્ચયતા...’ હેતુ કહ્યો તેનું તાત્પર્ય એ છે કે, નિશ્ચયથી તો એકમાત્ર સમતાપરિણામ જ મોક્ષમાર્ગ છે; પણ એ સમતાપરિણામના પ્રતિબંધક કર્મો વિચિત્ર હોય છે, તેથી એવા વિચિત્ર કર્મોને દૂર કરવારૂપ કાર્ય પણ ભિન્ન ભિન્ન સ્વરૂપવાળું થવાથી, તેના હેતુભૂત જિનકલ્પાદિ પણ ભિન્ન ભિન્ન સ્વરૂપવાળા છે.
અહીં વિશેષ એ છે કે, સમતા અનેક ભૂમિકાવાળી ઉત્તરોત્તર વૃદ્ધિ પામીને મોક્ષમાં પર્યવસાન પામનાર આત્માના પરિણામરૂપ છે, અને તેના પ્રતિબંધક ભિન્ન ભિન્ન ભૂમિકાની અપેક્ષાએ ચિત્ર કર્મ છે. તે વિચિત્ર કર્મક્ષયના હેતુભૂત જિનકલ્પાદિ બહિરંગ આચરણાઓ છે. પ્રાયઃ કરીને જીવો તથાવિધ બહિરંગ આચરણાથી તે ચિત્રકર્મનો ઉત્તરોત્તર ક્ષય કરીને વિશિષ્ટ વિશિષ્ટતર સમતાને પ્રાપ્ત કરે છે.
ટીકા - વહિતિત્તિમાન મરતોલીનામપિ નોરંપત્તિ વિના વસ્ત્રજ્ઞાનાનુત્તિથત: प्रत्युत तवैवात्र दुराग्रहो। "बहिरङ्गलिङ्गं न मोक्षाङ्गं किं तु तदभावाविनाभाविनी ममतैव समता प्रतिबन्धिकेत्यस्माकमाशयः" इति चेत्? सोऽयं दुराशयो, ममतायास्तदभावाऽविनाभावे मानाभावात्, ममताहेतुरूपपरिग्रहत्वेनापि ममताहेतुत्वाभावात्, परप्रवृत्तित्वेनापि ममताहेतुत्वस्य प्रायिकत्वात्, भरतादीनां परप्रवृत्तेरप्यभावाच्च। एतेनात्मातिरिक्तज्ञानसामग्री आत्मज्ञानप्रतिबन्धिके त्यपि निरस्तं, तथाप्रतिबन्धकत्वेऽपि प्राथमिकमनोव्यापाराहितबाह्यव्यापारवासनया बाह्यव्यापारानुपरमेप्यन्तरा नूतनव्यापाराभावेनाध्यात्मप्रवृत्तेरप्रतिरोधादिति किमित्यानेडितविस्मरणशीलतायुष्मतः॥३२॥
ટીકાર્ય - વિદિ' વળી સિદ્ધાંતકાર પૂર્વપક્ષીને કહે છે કે, બહિરંગ યતિલિંગના અભાવને કારણે ભરતાદિને પણ લોચકરણાદિ વગર કેવલજ્ઞાનની અનુત્પત્તિ કહેતા એવા તને જ ઊલટો, અહીં દુરાગ્રહ છે. અર્થાત્ સમતારૂપ એક મોક્ષમાર્ગ ન માનતાં બહિરંગ આચરણારૂપ લિંગને પણ મોક્ષના કારણરૂપે માનવામાં દુરાગ્રહ છે.
ભાવાર્થ-તાત્પર્ય એ છે કે, પૂર્વપક્ષીને યદ્યપિ મોક્ષ એકરૂપ હોવાને કારણે તેનું કારણ શુદ્ધ ઉપયોગ જ અભિમત છે; આમ છતાં તે કહે છે કે, ભરતાદિને બહિરંગ યતિલિંગનું ગ્રહણ અને લોચાદિ કર્યા વગર કેવલજ્ઞાન થયેલ નહિ; કેમ કે બહિરંગ યતિલિંગના ગ્રહણ વગર સંયમનો પરિણામ પ્રાપ્ત થઈ શકે નહિ, તેથી ભરતાદિને પણ લોચાદિ કરીને જ કેવલજ્ઞાન થયેલ; કેમ કે સંયમને ઉપકારી એવા શરીર સિવાય અન્ય કોઇ પૌગલિક પદાર્થનો
