________________
ગાથા - ૩૮-૩૯
અધ્યાત્મમતપરીક્ષા
૧૪૭
‘તવિમન્યત્રાપિ’ - તે=ઉત્સર્ગ-અપવાદની મૈત્રી જે પૂર્વમાં કહી તે, આપૂર્વમાં કહેલી બુદ્ધિમાં ઉપસ્થિત ઉત્સર્ગ-અપવાદની મૈત્રી એ, અન્યત્ર પણ=વસ્ત્રમાં પણ, સમાન જ છે.
ભાવાર્થ :- જે મુનિ તપ-સંયમમાં દૃઢ ઉદ્યમશીલ છે ત્યારે, તે તપ-સંયમમાં યત્નરૂપ કર્કશ આચરણા કરે છે તે વખતે પણ, તપ-સંયમને ઉપકારી નિર્દોષ વસ્ત્ર મારે ગ્રહણ કરવાં જોઇએ એવા પરિણામવાળો હોય છે; તેથી તે અપવાદસાપેક્ષ ઉત્સર્ગની આચરણા છે. અને જ્યારે વસ્ર ગ્રહણ કરવા માટે યત્ન કરતા હોય ત્યારે, સંયમને ઉપકારી એવું પરિમિત, નિર્મૂલ્ય અને નિર્દોષ ગ્રહણ કરવા માટે યત્ન કરતા હોય છે, અને તે પણ પોતાના સંયમમાં ઉપકારી થાય એ રૂપ, કર્કશ આચરણાની સાપેક્ષ જ, વસ્રગ્રહણરૂપ મૃદુ આચરણા છે; તેથી તે ઉત્સર્ગસાપેક્ષ અપવાદ છે.
ટીકાર્ય :- ‘અત વ’ - આથી કરીને જ=ઉત્સર્ગઅપવાદની મૈત્રી તુલ્ય છે આથી કરીને જ, પાંચ સ્થાનો વડે ઔર્થિક અને ઔપગ્રહિકાદિ ઉપધિની વ્યવસ્થા છે, અને સિદ્ધાંતમાં (ઉપધિગ્રહણમાં) અચેલતાદિ પ્રાશસ્ત્ય વ્યવસ્થિત છે.
‘કૃતિ' કથનની સમાપ્તિસૂચક છે.
ભાવાર્થ :- તાત્પર્ય એ છે કે, વિશેષાવશ્યકમાં ઔર્થિક અને ઔપગ્રહિકાદિ ઉપધિ ગ્રહણ કરવાનાં પાંચ સ્થાનો બતાવ્યાં છે. તે પાંચસ્થાનો વડે કરીને બે પ્રકારની ઉપધિ ગ્રહણ કરવાની વ્યવસ્થા છે. તેનું કારણ ત્યાં પણ ઉત્સર્ગઅપવાદની મૈત્રી છે. કેમ કે જો ઉપધિ ગ્રહણ કરવામાં ન આવે તો અતિકર્કશ આચરણારૂપ ઉત્સર્ગની પ્રાપ્તિથી સંયમનો નાશ થાય, કેમ કે તે પાંચસ્થાનો સંયમની વૃદ્ધિ અર્થક છે. અને ઉપધિમાં અચેલતાદિરૂપ પ્રાશસ્ત્ય પણ સિદ્ધાંતમાં વ્યવસ્થિત છે, અર્થાત્ સાધુ કેવલ સંયમને ઉપકારક ઉપધિ ગ્રહણ કરે છે તે અત્યંત મૂલ્ય રહિત અને જીર્ણ જેવી હોય છે, તેથી અચેલતાદિરૂપ પ્રશસ્તભાવ પણ ત્યાં વર્તે છે.
દૂર અચેલતાદિમાં ‘આવિ’ શબ્દથી નિર્મમતારૂપ પ્રશસ્તભાવ ગ્રહણ કરવો.
દૂર અહીં ઉત્સર્ગથી પુદ્ગલની અપ્રવૃત્તિને અને અપવાદથી કારણે પણ આહારાદિની પ્રવૃત્તિને ગ્રહણ કરીને ઉત્સર્ગ-અપવાદની મૈત્રી બતાવેલ છે.।।૩૮।
અવતરણિકા :- ૩ પ્રતિવન્દીવ પોષાં પત્તાન્તરમપાવંન્નાહ
અતરણિકાર્થ :- ઉક્ત પ્રતિબંદી દ્વારા જ અર્થાત્ પૂર્વમાં દિગંબરોની માન્યતા પ્રમાણે સાધુને ઉપકરણ સર્વથા ત્યાજ્ય છે તેના નિરાકરણ માટે, તત્સમાન દોષો આહારગ્રહણમાં બતાવ્યા; તે વસ્રગ્રહણના નિરાકરણ માટે પ્રતિબંદીરૂપ છે તે રૂપ ઉક્ત પ્રતિબંદી દ્વારા જ, પરની–દિગંબરની, કલ્પનાંતરનું અર્થાત્ વસ્રમાં પ્રવૃત્તિ મમતાજન્ય હોવાથી ત્યાજ્ય છે એ પ્રકારની જે કલ્પના, તેના કરતાં અન્ય કલ્પના, કે જે ઉપકરણ દ્વારા પ્રત્યાખ્યાનનો દ્રવ્યથી ભંગ છે તે રૂપ કલ્પનાંતરનું, નિરાકરણ કરતાં ગ્રંથકાર કહે છે
