________________
૧૪:૬. . . . . . . . . . . . . . .::::::: . . . . . . . . . . . . . . . . અધ્યાત્મમત પરીક્ષા
૧૫૩ ટીકાર્થ:- “ગાથા અન્યથા–દ્રવ્યપ્રાણાતિપાતને મોહથી અજન્યન માનોતો, ક્યારેક મૂચ્છજનનથી પરિગૃહીત થયો છે પરિગ્રહત્વસ્વભાવ જેનો એવી કાયા પણ, કેવલીને દ્રવ્યાશ્રવભૂત છે, એથી કરીને તેઓને=કેવલીઓને, અશક્ય પરિવારના અભાવને કહેનારા એવા તમને, કેવી રીતે સ્પૃહણીય થશે? એ પ્રમાણે અન્યત્ર વિસ્તાર છે.
ભાવાર્થ તાત્પર્ય એ છે કે, પૂર્વપક્ષી પ્રાણાતિપાતને મોહજન્ય સ્વીકારે છે અને દ્રવ્યપ્રાણાતિપાત દ્રવ્યાશ્રવરૂપ હોવાને કારણે મોતની સત્તાથી જન્ય છે તેમ કહે છે, અને કેવલીમાં મોહની સત્તા નથી તેથી તેઓને દ્રવ્યહિંસા પણ હોતી નથી, એ પ્રમાણે કહે છે; તે રીતે કેવલીની કાયા પણ પૂર્વ અવસ્થામાં ક્યારેક મૂજનનનું કારણ હતી, તેને જ કારણે તે કાયાનો પરિગ્રહત્વસ્વભાવ પ્રાપ્ત થયો; જેમ કવચિત્ દ્રવ્યહિંસા ભાવહિંસાનું કારણ બને છે તેથી તે દ્રવ્યાશ્રવરૂપ છે, તેમ કેવલીની કાયા પણ પરિગ્રહત્વસ્વભાવવાળી હોવાને કારણે દ્રવ્યાશ્રવરૂપ થશે, અને તે દ્રવ્યાશ્રવની પ્રાપ્તિ મોહની સત્તાથી જ સંભવે તેમ તમારે માનવું પડશે; કેમ કે દ્રવ્યપરિણતિ મોહથી અજન્ય નથી એમ તમારું માનવું છે. એથી કરીને કેવલીઓને દ્રવ્યહિંસા નથી એ કથનમાં, પૂર્વપક્ષી જે યુક્તિ આપે છે કે, કેવલીમાં ક્ષાવિકભાવનું વીર્ય અને કેવલજ્ઞાન હોવાને કારણે તેમના માટે દ્રવ્યહિંસાનો પરિહાર અશક્ય હોઈ શકે નહિ; તે જ રીતે કાયા પણ જયારે દ્રવ્યાશ્રવભૂત છે ત્યારે, કેવલીએ તેનો અવશ્ય ત્યાગ કરી દેવો જોઈએ, એમ તમારે માનવું જોઈએ.
ચત્ર' - પૂર્વમાં કહ્યું કે, આનાથી કેટલાકનું જે અભિમાન છે તે વિચારણીય છે, તેમાં જે કેવલીને દ્રવ્યાશ્રવધૂત એવી કાયાનો ત્યાગ કરવાની પ્રાપ્તિનો પ્રસંગ આવશે એ પ્રકારે જે કથન ગ્રંથકારે કર્યું, તે અહીંયાં સંક્ષેપથી છે, તેનો અન્યત્ર વિસ્તાર છે.
ઉત્થાન “ન....પશ્ચિતિવારી'થી પૂર્વમાં કહ્યું ત્યાં જે મત છે તે શ્વેતાંબર અંતર્ગત જ કોઇક મત છે, અને તેમની વાત અસંગત છે તેમ બતાવીને તેમને ગ્રંથકાર કહે છે- પરને દિગંબરને, પરપ્રવૃત્તિ મોહજન્યરૂપે માન્ય છે, તેથી મોહનો ઉદય અને મોહની સત્તા દ્વારા, ભાવ અને દ્રવ્યપરિણતિ દિગંબર કહે તે સંગત થઈ શકે; કેમ કે મોહના ઉદયથી જીવમાં તેવા અધ્યવસાયો પેદા થાય છે જે ભાવપરિણતિરૂપ છે, અને મોહની સત્તાથી પુદ્ગલોમાં પ્રવૃત્તિ થાય છે તે દ્રવ્યપરિણતિરૂપ છે; પરંતુ અહીં કેટલાકનો જે મત છે તેઓ પરપ્રવૃત્તિને મોહજન્ય માનતા નથી, પરંતુ શ્વેતાંબર મત પ્રમાણે જ રાગાદિ પ્રવૃત્તિને મોહજન્ય માને છે. આથી જ કેવલીને મોહ નહિ હોવા છતાં ઉપદેશ આદિની પ્રવૃત્તિ પણ તેઓ સ્વીકારે છે. તેથી કેટલાકના મત પ્રમાણે મોહના ઉદય અને સત્તા દ્વારા ભાવપ્રાણાતિપાત અને દ્રવ્યપ્રાણાતિપાત એમ કહેવું તે અસંગત છે. તે બતાવીને દિગંબરના મત પ્રમાણે પણ મોહના ઉદયથી ભાવપ્રાણાતિપાત અને મોહની સત્તાથી દ્રવ્યપ્રાણાતિપાત થાય છે એમ કહેવું સંગત નથી, તે બતાવતાં કહે છે
Ast:- परेषां तु परप्रवृत्तेरेव मोहजन्यत्वात् तदुदयसत्ताभ्यां तत्कार्यस्य भावद्रव्यपरिणती संगच्छेते, न घेदमपि संगतं, योगजन्यप्रवृत्तौ मोहस्यान्यथा सिद्धत्वात्, अन्यथा विनिगमनाविरहप्रसङ्गादतिप्रसङ्गाच्चेति હિબ્દ રૂા.
