________________
૧૪૯
I
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
ગાથા - ૩૯
. . . . અધ્યાત્મમત પરીક્ષા.... તે પરિગ્રહ ચાર પ્રકારે કહેવાયેલ છે. તે આ પ્રમાણેદ્રવ્યથી, ક્ષેત્રથી, કાળથી અને ભાવથી (ચાર પ્રકારે કહેવાયેલ છે.) “ત્તિ ઉદ્ધરણની સમાપ્તિ સૂચક છે. તત્ર - ત્યાં=પાક્ષિક સૂત્રના કથનમાં, ઉપકરણ હોતે છતે મૂચ્છના ત્યાગથી ભાવપરિગ્રહના પ્રત્યાખ્યાનનો સંભવ હોવા છતાં પણ, દ્રવ્યપરિગ્રહનું જાગરૂકપણું હોવાથી જાણીને તેના=દ્રવ્યપરિગ્રહના, સર્વદા આસેવનમાં લેપનો સંભવ છે. એથી કરીને પરિગ્રહપ્રત્યાખ્યાન ચાર વિષયક જ સંપૂર્ણપણાથી પર્યવસાન પામે છે એમ અન્વય છે. અભિ ' તે આ=પરિગ્રહપ્રત્યાખ્યાન ચાર વિષયક પર્યવસાન પામે છે તે આ, આહારમાં પણ તુલ્ય છે. એથી વિધવાના યૌવનની જેમ સ્વસમાહિતઅકારીપણું હોવાને કારણે પરનું વિજ્ભિત સ્વવિડંબના માત્ર જ છે, કેમ કે સર્વદ્રવ્યોમાં મૂચ્છત્યાગ જ કરવો, એ પ્રમાણે ઉક્તસૂત્રનો=પાલિકસૂત્રનો, અભિપ્રાય છે.
ભાવાર્થ-પૂર્વપક્ષીએ પરિગ્રહપ્રત્યાખ્યાનને સંપૂર્ણપણાથી ચારમાં પર્વયસાન બતાવ્યું, તે આહારમાં પણ સમાન એ રીતે છે કે, આહાર પણ પુદ્ગલાત્મક છે, તેથી તેનું ગ્રહણ એ દ્રવ્ય પરિગ્રહ છે, અને આહારગ્રહણ જે ક્ષેત્રમાં કે જે કાળમાં કરવામાં આવે, તે ક્ષેત્ર પરિગ્રહ અને તે કાળ પરિગ્રહ છે; અને રાગથી-દ્વેષથી આહારને ગ્રહણ કરવામાં આવે, તો તે ભાવથી પરિગ્રહ છે. આમ છતાં મુનિને આહાર ગ્રહણ કરવાનો દિગંબર સ્વીકાર કરે છે, અને વસ્ત્રનો એકાંતે નિષેધ કરે છે, તે કથન તેની સ્વવિડંબનામાત્ર રૂપ જ છે.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે, પાકિસૂત્રમાં પ્રત્યાખ્યાનનું ચાર પ્રકારનું કથન છે, તે પ્રમાણે દ્રવ્યપરિગ્રહનો પણ ત્યાગ આવશ્યક છે, તો વસ્ત્ર દ્રવ્યપરિગ્રહરૂપ હોવાને કારણે ત્યાજ્ય કેમ ન બને? તેથી ત્યાં લેપનો સંભવ છે એ કથન સ્વવિડંબનામાત્ર કેમ બને? તેથી કહે છે- સર્વદ્રવ્યમાં મૂચ્છનો જ ત્યાગ કરવો જોઈએ, એ ઉક્તસૂત્રનો અભિપ્રાય છે; પણ દ્રવ્યપરિગ્રહરૂપ હોવાને કારણે વસ્ત્ર ત્યાજય છે, એ ઉક્તસૂત્રનો અભિપ્રાય ન સમજવો.
ઉત્થાન - પૂર્વમાં કહ્યું કે સર્વદ્રવ્યમાં મૂચ્છનો જ ત્યાગ કરવો જોઇએ, એ પ્રકારે પૂર્વમાં કહેલ પાલિકસૂત્રનો અભિપ્રાય છે. તેને જ વિશેષાવશ્યક ગાથા-૨૫૮૦ની સાક્ષી આપીને દઢ કરતાં કહે છેટકાઈ “તપુt'થી વિશેષાવશ્યકની સાક્ષી આપી છે. તેનો અર્થ આ પ્રમાણે છે“મહિલા' અને સૂત્રમાં અપરિગ્રહતા એ પ્રમાણે જે કહેવાયું છે, ત્યાં પણ) મૂચ્છ પરિગ્રહ અભિમત છે. (અને) સર્વદ્રવ્યોમાં તે=મૂચ્છ, ન કરવી, એ પ્રમાણે સૂત્રનો સદ્ભાવ છે. ઉત્થાન વિશેષાવશ્યક ગાથા ૨૫૮૦ના અર્થને ટીકા દ્વારા સ્પષ્ટ કરતાં કહે છેટકાર્ય - ૪' અને “સત્રા પરિવારો વેરમા' ઇત્યાદિ વડે સૂત્રમાં અપરિગ્રહતા કહેવાઈ છે, એ પ્રમાણે તારા વડે કહેવાય છે ત્યાં પણ, તીર્થકર વડે મૂર્છા જ પરિગ્રહ અભિમત છે, અન્ય નહિ; અને તે મૂચ્છ જે પ્રમાણે વસ્ત્રમાં તે પ્રમાણે સર્વ પણ શરીર-આહારાદિ દ્રવ્યોમાં ન કરવી જોઇએ, એ પ્રમાણે સૂત્રનો સદ્ભાવ છે, અર્થાત સૂત્રનો પરમાર્થ છે. પરંતુ તને અભિમત સર્વથા વસ્ત્રપરિત્યાગ (તે) અપરિગ્રહતા, એ પ્રમાણે સૂત્રને અભિપ્રાય નથી. તે કારણથી=મૂચ્છત્યાગમાં જ “રે પરદે સૂત્રનો અભિપ્રાય છે, અને તેની પુષ્ટિ માટે
A-12
