________________
૧૫૦ અધ્યાત્મમત પરીક્ષા..
ગાથા - ૩૯ વિશેષાવશ્યક ગાથા ૨૫૮૦માં કહ્યું કે, મૂચ્છ પરિગ્રહ તરીકે અભિમત છે, એ પ્રમાણે સૂત્રનો સદ્ભાવ છે તે કારણથી, નથી જાણ્યો સૂત્રનો ભાવાર્થ જેણે એવો તું મિથ્યા જ ખેદ પામે છે.
તિ' શબ્દ ઉદ્ધરણની ટીકાની સમાપ્તિ સૂચક છે.
ટીકા-પા પ્રાણાતિપાતલીન મોહનચવાનુરોધેન મોદોસત્તામ્ય દ્રવ્યમાવપરિતિબધા, द्रव्यरूपाणामपि तेषां द्रव्यत आश्रवरूपत्वात्, सूक्ष्मपृथिव्यादीनामिवाविरतिप्रत्ययकर्मबन्धहेतुत्वादित्याद्यभिमानमपि केषाञ्चिद्विचारणीयमेव, एकेन्द्रियाणामप्यज्ञानादिप्रमादयोगेन भावहिंसाया एव संभवात्, क्षेत्रादिरूपाणामिव द्रव्यादिरूपाणामपि प्राणातिपातादीनां स्वकारणोपनिपातमात्रसंभविसंभवतया मोहाऽजन्यत्वाद्, अन्यथा कदाचिन्मूर्छाजननपरिगृहीतपरिग्रहत्वस्वभावः कायोऽपि केवलिनां द्रव्याश्रवभूत इति तेषामशक्यपरिहाराभावमावेदयतामायुष्यमतां कथमिव स्पृहणीयः स्यात्? इत्यन्यत्र विस्तरः।
કે “નનો અન્વય “વિવારીયમેવ'ની સાથે છે.
ટીકાર્ય - “તેન=આ કથનથી અર્થાત્ પાલિકસૂત્રમાં ચાર પ્રકારનો પરિગ્રહ કહ્યો, તેનો ખુલાસો વિશેષાવશ્યકની સાક્ષી દ્વારા કરતાં કહ્યું કે, સર્વ દ્રવ્યોમાં મૂચ્છનો ત્યાગ કરવો જોઇએ, એ પ્રમાણે પાક્ષિકસૂત્રનો અભિપ્રાય છે; એ કથનથી, અન્ય કોઇની પ્રાણાતિપાતાદિની દ્રવ્ય અને ભાવપરિણતિના ભેદના કથનવિષયક માન્યતાભેદરૂપ જે અભિમાન છે, તે પણ વિચારણીય જ છે. તે માન્યતા શું છે, તે બતાવતાં કહે છે“પ્રાણાતિપાતાજીનાં પ્રાણાતિપાતાદિનું મોહજન્યપણું છે તેના અનુરોધથી એ પ્રાપ્ત થાય છે કે, મોહના ઉદયથી પ્રાણાતિપાતની ભાવપરિણતિ પ્રાપ્ત થાય છે, અને મોહની સત્તાથી પ્રાણાતિપાતની દ્રવ્યપરિણતિ પ્રાપ્ત થાય છે, એ પ્રકારના ભેદનું અભિધાન છે; તેમાં તેઓ હેતુ કહે છે કે, દ્રવ્યરૂપ પણ તેઓનું પ્રાણાતિપાતાદિનું, દ્રવ્યથી આશ્રવરૂપપણું છે, અને તેમાં હેતુ કહે છે કે, સૂક્ષ્મ પૃથ્વી આદિની જેમ (દ્રવ્ય પ્રાણાતિપાતમાં) અવિરતિપ્રત્યય કર્મબંધનું હેતુપણું છે.
ભાવાર્થ - તાત્પર્ય એ છે કે, પ્રાણાતિપાતાદિની ક્રિયા પૂર્વપક્ષીને મોહજન્ય માન્ય છે. તેથી કહે છે કે પ્રાણાતિપાતાદિની જીવમાં બે પ્રકારની પરિણતિ છે. (૧) દ્રવ્યપરિણતિ, જે જીવનાશને અનુકૂળ ચેષ્ટારૂપ છે. અને (૨) ભાવપરિણતિ, કે જે હિંસાના પરિણામરૂપ છે.
તેમાં દ્રવ્યપરિણતિ એ છે કે, મુનિ સમ્યગુ યતમાન હોવા છતાં પણ કોઇ સૂક્ષ્મ જીવની અનાભોગાદિથી હિંસા થઈ જાય છે તે દ્રવ્યપરિણતિ છે. જ્યારે હિંસાનો ભાવ વર્તતો હોય ત્યારે દ્રવ્યહિંસા ન હોય છતાં ભાવપરિણતિ છે. આ દ્રવ્યપરિણતિ મોહની સત્તાથી થાય છે, અને ભાવપરિણતિ મોહના ઉદયથી થાય છે. આવા ભેદ કરવાનું તાત્પર્ય એ છે કે, પ્રાણાતિપાત માત્ર મોહજન્ય છે, અને પ્રાણાતિપાતની ભાવપરિણતિ એ મોહના ઉદયથી જન્ય
