________________
૧૪૦
અધ્યાત્મમતપરીક્ષા
ગાથા - ૩૫-૩૬
‘બિળ’ – જે કારણથી જિનકલ્પ અયોગ્યને નિરતિશયપણું હોવાને કારણે ટ્ટી-કુત્સા-પરીષહ અવશ્ય છે, (તેથી કરીને અવશ્ય વસ્ત્ર ધારણ કરવું જોઇએ,) અથવા (કુત્સા અને પરીષહ માટે વસ્ત્રધારણ ન કરાય તો પણ) ડ્રી =લજ્જા, અને તે સંયમ છે, તેના માટે વિશેષથી ધારણ કરવું જોઇએ.
ભાવાર્થ :- તાત્પર્ય એ છે કે, સંયમી એવા મુનિને અનુચિત પ્રવૃત્તિ કરવાની લજ્જા છે તે હ્રી કહેવાય, અને તે સંયમરૂપ છે; કેમ કે તેવી લજ્જાને કારણે સંયમને ન શોભે તેવી પ્રવૃત્તિ મુનિ કરતો નથી, અને તે સંયમના રક્ષણ માટે વિશેષથી વસ્ત્રધારણ કરવું જોઇએ, નહીંતર અતિશય ઠંડીમાં સંયમીને ન શોભે તેવો અગ્નિ બાળવાની પ્રવૃત્તિરૂપ મોટા અસંયમની પ્રાપ્તિ થાય.
टीst :- यथा चास्य संयमोपकारित्वं तथा प्रागेव प्रपञ्चितम् । तथा च यदि कारणिकत्वाद्वस्त्रं त्याज्यं तर्ह्याहारोऽपि तव त्यक्तव्यः स्यात्, यदि पुनर्येनकेनचित् कारणेनाहारो ग्राह्यस्तर्हि तेन वस्त्रादिकमपि ग्राह्यमिति दुरुत्तरा प्रतिबन्दितरङ्गिणी ॥३५॥
ટીકાર્ય :- અને જે પ્રમાણે આનું=વસ્ત્રનું, સંયમને ઉપકારીપણું છે, તે પ્રમાણે પહેલાં અર્થાત્ પૂર્વમાં વર્ણન કર્યું, અને તે પ્રમાણે જો કારણિક હોવાથી વસ્ત્ર ત્યાજ્ય છે, તો આહાર પણ તને ત્યાગ કરવા યોગ્ય થાય; વળી જો જે કોઇ કારણથી આહાર ગ્રાહ્ય છે, તો તે કારણથી વસ્ત્રાદિક પણ ગ્રાહ્ય થાય. એ પ્રમાણે · પ્રતિબન્ધિતરંગિણી દુરુત્તરા છે.II૩૫॥
અવતરણિકા :- અથાત્ર રોષાન્તરોદ્દાવનપિ પરણ્ય તુલ્યમિત્યાદ
અવતરણિકાર્ય :- હવે અહીંયાં=લજ્જા-કુત્સાઅર્થક મુનિ વસ્રગ્રહણ કરે છે એ પ્રકારનું સિદ્ધાંતીનું કથન છે એમાં, પૂર્વમાં પૂર્વપક્ષી તરફથી દોષ આપવામાં આવ્યો કે, લજ્જા-કુત્સા માટે મુનિ વસ્ર ગ્રહણ કરે છે તો વિશિષ્ટ નેપથ્યાદિ ગ્રહણ કરવાં જોઇએ, તે રૂપ દોષથી, દોષાંતરનું ઉદ્બાવન પણ પ૨ને તુલ્ય છે. એ પ્રમાણે કહે છે
अविजियहिरिकुच्छाणं जइ णूणं संजमे ण अहिगारो ।
ता कह अजिअदिगिच्छातण्हाणं तत्थ अहिगारो ? ॥३६॥
( અવિખિતÇીત્સાનાં દ્દિ નૂનં સંયમે નાધિારઃ । તથગિતવિધિ∞ાતૃષ્ણાનાં તત્રાધિાર: રૂદ્દા )
ગાથા :
ગાથાર્થ :- જો અવિજિત લજ્જા અને કુત્સાવાળાને અર્થાત્ જેઓએ લજ્જા અને કુત્સાને જીતી નથી તેઓને, નક્કી સંયમમાં અધિકાર નથી, તો અજિત દિગિચ્છા અને તૃષાવાળાને અર્થાત્ જેઓએ ક્ષુધા અને તૃષા જીતી નથી તેઓને, કેવી રીતે ત્યાં=સંયમમાં, અધિકાર છે?
૧.પૂર્વપક્ષી પોતાને અનભિમત બાબતમાં જે જે આપત્તિ આપે તે તેને અભિમત બાબતમાં આપવી અને એ સ્વઅભિમતમાં આવતી આપત્તિનો જે જે રીતે પરિહાર કરે, તેવો જ પરિહાર તેને અનભિમતમાં પણ શક્ય છે એવું બતાવવું, તે પ્રતિબંદિન્યાય કહેવાય છે.
