________________
૧૩૦
અધ્યાત્મમતપરીક્ષા
ગાથા - ૩૨
શકે, પરંતુ જ્યારે સાક્ષાત્ ગૃહસ્થો પર પદાર્થમાં પ્રવૃત્તિ કરતા હોય ત્યારે, તે બહિરંગ યતિલિંગનો અભાવ પરપ્રવૃત્તિ દ્વારા મમતાનો હેતુ થશે. તેને ગ્રંથકાર કહે છે
ટીકાર્ય :-‘પરપ્રવૃત્તિનાપિ - પરંપ્રવૃત્તિરૂપે પણ બહિરંગ યતિલિંગના અભાવમાં મમતાના હેતુપણાનું પ્રાયિકપણું છે.
ભાવાર્થ :- તાત્પર્ય એ છે કે, સામાન્ય રીતે બાહ્ય સાધુવેશ ગ્રહણ ન કરેલ હોય, અને સત્પ્રવૃત્તિ કરતો હોય ત્યારે, સમતાનો પરિણામ થાય તે બની શકે; પરંતુ જ્યારે સાધુપણું ગ્રહણ કરેલ નથી, અને સંસારની બાહ્ય પ્રવૃત્તિમાં પ્રવૃત્ત છે ત્યારે, જીવને મમતા થાય જ છે, આ પ્રકારનો પૂર્વપક્ષીનો આશય છે તેને ગ્રંથકાર કહે છે કે, આમ છતાં કોઇક જીવવિશેષને, સંસારની પ્રવૃત્તિ કરતાં કરતાં પણ કેવલજ્ઞાન થઇ શકે છે. તેથી પરપ્રવૃત્તિ એકાંતે મમતા સાથે જોડાયેલી છે તેવો નિયમ નથી. સામાન્ય રીતે પરપ્રવૃત્તિ ન કરતો હોય ત્યારે, ગૃહસ્થવેશમાં પણ ધ્યાનાદિ દ્વારા સમતાને પ્રાપ્ત કરી શકે, પરંતુ જ્યારે પરપદાર્થમાં પ્રવૃત્તિ કરતો હોય ત્યારે, સામાન્યથી મમતા થાય તો પણ, તેની સર્વથા વ્યાપ્તિ નથી. આથી જ નિશ્ચયનયથી સર્વ આશ્રવનાં કારણો પણ સંવરનાં કારણો બની શકે છે. આથી જ સંસારની કોઇપણ ક્રિયા કરતા કરતા અનંતા જીવો મોક્ષને પામ્યા છે. તેથી ગ્રંથકારે પ્રાયિક કહેલ છે. વળી ગ્રંથકાર પોતાની વાતની પુષ્ટિ કરવા માટે કહે છે
ટીકાર્ય :- ‘ભરતાવીનાં’ – અને ભરતાદિને પરપ્રવૃત્તિનો પણ અભાવ છે.
ભાવાર્થ :- તાત્પર્ય એ છે કે, પરપ્રવૃત્તિરૂપે યતિલિંગનો અભાવ મમતાના હેતુરૂપે તમે માનશો, ભરતાદિને આરીસાભુવનમાં પરપ્રવૃત્તિનો અભાવ હતો, તેથી લોચાદિ કર્યા વગર તેઓને કેવલજ્ઞાન થયું નથી, એમ કહેવું એ તમારો દુરાશય જ છે.
ટીકાર્ય :- ‘તેન’ – આનાથી=પૂર્વમાં કહ્યું કે, પરપ્રવૃત્તિથી પણ બહિરંગ યતિલિંગના અભાવનું મમતાહેતુપણું પ્રાયિક છે આનાથી, આત્મઅતિરિક્ત જ્ઞાનની સામગ્રી આત્મજ્ઞાનપ્રતિબંધિકા છે, એ પણ નિરસ્ત જાણવું. તેમાં હેતુ કહે છે
‘તથાપ્રતિવન્ધત્વે' (આત્માથી અતિરિક્ત એવા પરપદાર્થોનાં જ્ઞાન કરવાની સામગ્રીરૂપ પરપદાર્થની પ્રવૃત્તિનું) તે પ્રકારે પ્રતિબંધકપણું હોવા છતાં પણ, પ્રાથમિક મનોવ્યાપારથી આહિત બાહ્યવ્યાપારની વાસના વડે બાહ્યવ્યાપારનો અનુપ૨મ હોવા છતાં પણ, તે પ્રવૃત્તિની વચમાં પરપદાર્થવિષયક નૂતન વ્યાપારનો અભાવ હોવાને કારણે, અધ્યાત્મની પ્રવૃત્તિનો અપ્રતિરોધ થાય છે.
ભાવાર્થ :- તાત્પર્ય એ છે કે, આત્માથી અતિરિક્ત એવાં જે વસ્રાદિ પદાર્થોનું જ્ઞાન કરવાની સામગ્રી તે પદાર્થમાં કરાતી પ્રવૃત્તિરૂપ છે, કેમ કે જ્યારે વસ્રાદિમાં પ્રવૃત્તિ હોય છે ત્યારે તે વસ્ત્રાદિપદાર્થનું જ્ઞાન પ્રવર્તતું હોય છે, તેથી તે નખતે આત્મજ્ઞાન થઇ શકતું નથી; કેમ કે આત્માનું જ્ઞાન કરવામાં આત્માના જ્ઞાનને કરાવનાર વચનાદિ
