________________ , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ...... અધ્યાત્મમત પરીક્ષા .. ગાથા - 23-24 ભાવાર્થ-તાત્પર્ય એ છે કે “મુનીનાં વસ્ત્રાલિવર : ....એ પ્રસ્તુત અનુમાનમાં મુનિ શબ્દથી દિગંબરના કે શ્વેતાંબરના મુનિ ગ્રહણ કરવાના નથી, પરંતુ જે કોઇએ પણ સંસારને છોડીને આત્મસાધના માટે સંયમને ગ્રહણ કરેલ હોય, તેવા મુનિનાં વસ્ત્રાદિક ગ્રંથ નથી, એ પ્રકારે ગ્રંથકારને અભિમત છે. તેથી કોઇને પ્રશ્ન થાય કે રેહપાનનાર્થકુપાવીયમાનવા’ એ રૂપ બીજો હેતુ દિગંબરને કેવી રીતે માન્ય થાય? તે પ્રશ્નનો અવકાશ રહેતો નથી, કેમ કે જે કોઇપણ મુનિ દેહપાલન માટે વસ્ત્રાદિ ગ્રહણ કરતા હોય તેમને તે વસ્ત્ર ગ્રંથ છે કે નહિ, તે પ્રસ્તુતમાં વિચારવાનું છે. અહીં વિશેષ એ છે કે, મુનિને વસ્ત્રાદિક ગ્રંથ નથી તેમાં પ્રથમ હેતુથી જે અનુમાન કરવામાં આવ્યું છે, તેમાં બતાવેલ હેતુ યદ્યપિ પૂર્વપક્ષીને માન્ય નથી, તેથી હેતુ ઉભયપક્ષને માન્ય હોય તો જ ઉપન્યાસ થઇ શકે એ ન્યાયથી, તેનો ઉપન્યાસ અસંગત થાય, તો પણ આહારમાં સ્થ: રૂપસાધ્ય અને મૂચ્છનિમિત્તપ્રવૃત્તિવિષયત્વ' એ હેતુની વ્યાતિ પૂર્વપક્ષને પણ માન્ય છે, તેથી તેના બળથી વસ્ત્ર પણ મુનિ માટે તત્સદશ જ છે, તેમ બતાવીને હેતુનો ઉપન્યાસ કરેલ છે. તેથી પૂર્વપક્ષી જો આહારને મૂર્છાઅનિમિત્તકપ્રવૃત્તિવિષયરૂપ માની શકતો હોય તો વસ્ત્ર પણ તેણે તેવું માનવું પડે; તેથી વાવિન ગ્રન્થ એ રીતે અનુમાન કરેલ છે. ત્યાં હેતુનો બાધ કરવા માટે “ર’ થી તર્ક કરે છે અને બીજા હેતુથી કરાયેલ અનુમાનમાં યદ્યપિ હેતુનો સ્વીકાર પૂર્વપક્ષીને છે, પરંતુ તે હેતુ સાધ્યનો વ્યભિચારી છે એમ પૂર્વપક્ષી કહે છે. તેનું નિરાકરણ કરતાં ગ્રંથકારે માહિરો 'થી ‘તી ' સુધી કથન કર્યું. તેનું તાત્પર્ય એ છે કે, પૂર્વપક્ષીએ હેતુને બાધ કરવા જે તર્ક આપ્યો તે તક મૂછરહિત સ્થાનમાં સર્વત્ર વ્યાપ્તિવાળો હોય તો હેતુનો બાધ કરી શકે; પરંતુ તર્કની વ્યાપ્તિ અસિદ્ધ છે, કેમ કે મુનિને આહારાદિમાં મૂછ વિનાની પ્રવૃત્તિ માન્ય છે, આમ છતાં અકસ્માત્ પ્રવૃત્તિ માન્ય નથી, તેથી તે સ્થાનમાં તર્કની વ્યાપ્તિ અસિદ્ધ છે. અને ઉત્તરત્રથી અર્થાત્ સુધી કથન કર્યું તેનું તાત્પર્ય એ છે કે, શાસ્ત્રમાં સાધુને માટે દેહપાલનની વિધિ છે તે વિધિના વિષયનું ઉપદર્શન હેતુમાં કહેલ ‘હિપાનનાર્થમથી થાય છે, તેથી સાધુ જે વસ્ત્રનું ગ્રહણ કરે છે તે શાસ્ત્રમાં વિહિત છે તેનું જ ગ્રહણ કરે તે જ પ્રાપ્ત થાય છે, તેથી તેને તે મૂછનું કારણ બનતું નથી. જયારે અવિરત પુરુષ વિભૂષા માટે વસ્ત્ર પ્રહણ ન કરતો હોય પરંતુ દેહપાલન માટે કરતો હોય ત્યારે પણ તે મૂછનું કારણ છે જ; કેમ કે તેને યદ્યપિ વસ્ત્રથી શરીરની વિભૂષાનો આશય નથી તો પણ દેહ એ ભોગનું સાધન છે, અને તેના સાધનને પાલન કરવાની બુદ્ધિથી શીતાદિથી રક્ષણ કરવા માટે તેની વસ્ત્રમાં પ્રવૃત્તિ છે, તેથી ભોગના સાધનરૂપે શરીરનું મમત્વ હોય છે અને શરીરના સાધનરૂપે વસ્ત્રાદિમાં મમત્વ હોય છે, જયારે કોઈકને વિભૂષાના સાધનરૂપે પણ મમત્વ હોઈ શકે, પરંતુ દેહપાલન માટે જે લોકો ગ્રહણ કરે છે તે પણ વિહિત બનતું નથી; જયારે મુનિને માટે તો સંયમના ઉપકારક એવા દેહપાલનની બુદ્ધિથી પ્રવૃત્તિ કરવાની હોવાથી તે વિહિત બને છે, અને તેથી જ તે હેતુ જન્ચનું સાધક થાય છે. અહીં વિશેષ એ છે કે કોઇકને પ્રશ્ન થાય કે, “તેહપાનનાર્થ એ વચનથી વિધિવિષયનું ઉપદર્શન કેવી રીતે થાય? તેનું તાત્પર્ય એ છે કે, ગ્રંથકાર જે અનુમાન કરે છે તેમાં હેતુરૂપે રેહપાનનાર્થyપાડીયમીત્વ' એ પ્રમાણે કહ્યું, ત્યાં સાધુનું દેહપાલન લેવાનું છે અને સાધુનું દેહપાલન હંમેશાં શાસ્ત્રની વિધિપૂર્વક જ હોય છે, મનસ્વી નથી હોતું, એ અર્થ બતાવવા માટે જ અપાનાર્થનો પ્રયોગ કરેલ છે. તેનાથી એ પ્રાપ્ત થયું કે સાધુનું વસ્ત્રગ્રહણ ભોગાથે નથી, પરંતુ શાસ્ત્રની વિધિપૂર્વક સંયમના ઉપખંભક એવા દેહપાલન માટે છે.
