________________
૧૧૨
અધ્યાત્મમતપરીક્ષા
ગાથા - ૨૭
એથી કરીને દીક્ષાથી આરંભીને જ દિગંબરને યાવત્ જીવન સુધી અનશન=આહાર નહિ ગ્રહણ કરવારૂપ અનશન, પ્રાપ્ત થાય. એથી કરીને મોટું કષ્ટ આયુષ્યમાન એવા તને આવે. એ પ્રમાણે અનુશાસન કરે છે
ગાથા
जड़ चेलभोगमेत्ता ण जियाचे लक्क परीसहो साहू | भुञ्जन्तो अजियखुहापरीसहो तो तुमं पत्तो ॥ २७॥
( यदि चेलभोगमात्रान्न जिताचेलक्यपरीषहः साधुः । भुञ्जानोप्यजितक्षुधापरीषहस्तत्त्वं प्राप्तः ||२७|| )
ગાથાર્થ :- જો ચેલભોગમાત્રથી=વસ્રોપભોગ હોવા માત્રથી, સાધુ જીતઅચેલપરીષહ નથી એમ માનશો; તો આહાર કરતો (સાધુ) અજિતક્ષુધાપરીષહવાળો તને=દિગંબરને પ્રાપ્ત થાય.
દર મૂળગાથામાં ‘વિ’નો ‘તત્’ સાથે અન્વય છે અને ‘તત્’=‘તતઃ’ના અર્થમાં છે.
टीst :- यथा हि तीव्रक्षुद्वेदनोदयेप्येषणादिदोषदुष्टमाहारमगृह्णतस्तद्दोषरहितमाहारमुपलभ्य च विधिना क्षुद्वेदनां प्रतिकुर्वतः क्षुत्परीषहविजयो, न तु सर्वथाऽऽहाराग्रहणेन, निरुपमधृतिसंहनानां जिनानामपि तदजेतृत्वप्रसङ्गात्, तथा शीतादिवेदनाभिभूतेनापि साधुना दोषदुष्टोपधित्यागेन दोषरहितोपधिपरिभोगेन च तत्प्रतीकारादाचेलक्यपरीषहविजयः कृतो भवति, न तु सर्वथा तत्परित्यागेन, न्यायस्य समानत्वात् ।
ટીકાર્ય :- ‘વથા' – ખરેખર જે પ્રમાણે તીવ્ર ક્ષુધાવેદનાના ઉદયમાં પણ એષણાદિ દોષથી દુષ્ટ આહાર નહિ ગ્રહણ કરનારને, અને તદ્દોષરહિત=એષણાદિદોષથી રહિત, આહારને પામીને વિધિપૂર્વક ક્ષુધાવેદનાનો પ્રતિકાર કરનારને, ક્ષુધાપ૨ીખવિજય છે. પરંતુ સર્વથા આહાર અગ્રહણ કરવા વડે નહિ; નહિતર નિરુપમ ધૃતિસંઘયણવાળા જિનોને પણ તજેતૃત્વનો–ક્ષુધાપરીષહના અજેતૃત્વનો પ્રસંગ પ્રાપ્ત થશે. તે પ્રમાણે શીતાદિ વેદનાથી અભિભૂત પણ સાધુ વડે દોષથી દુષ્ટ ઉપધિના ત્યાગથી અને દોષરહિત ઉપધિના પરિભોગથી તેનો=શીતાદિ વેદનાનો, પ્રતીકાર થવાથી અચેલપરીષહવિજય કરાયેલ થાય છે, પરંતુ સર્વથા તત્ પરિત્યાગથી=વસ્ત્રાદિના પરિત્યાગથી, નહિ. કેમ કે ન્યાયનું સમાનપણું છે.
ભાવાર્થ :- દિગંબરના મતે પણ ક્ષેત્પરીષહનો જય સર્વથા આહાર અગ્રહણથી નથી, પરંતુ ગમે તેટલી ક્ષુધાતૃષામાં પણ દોષિત આહાર ગ્રહણ કર્યા વગર પ્રવૃત્તિ કરે, અને ગ્રહણ કરેલા આહારને પણ વિધિપૂર્વક ઉપભોગ કરે, તો જ ક્ષુધાપરીષહજય માનેલ છે. એ જ ન્યાયથી સંયમી સાધુને પણ સંપૂર્ણ વસ્રા ત્યાગથી આચેલક્યપરીષહનો જય નથી, પરંતુ ગમે તેટલી શીતાદિ વેદના થાય તો પણ, દોષિત વસ્ત્રના ત્યાગપૂર્વક નિર્દોષ વસ્રને પણ વિધિપૂર્વક ધારણ કરે તો આચેલક્યપરીષહજય થઇ શકે છે.
ઉત્થાન :- પૂર્વમાં વ્યવહારનયને આશ્રયીને ક્ષુધાપરીષહજય અને અચેલપરીષહજય બતાવ્યા અને કહ્યું કે બંનેમાં
