________________
ગાથા - ૨૬-૨૭
અધ્યાત્મમત૫રીક્ષા
૧૧૧
ગાથાર્થ :- અને એ પ્રકારે=ગાથા ૨૫માં સિદ્ધ કર્યું કે વસ્ત્ર અને આહારમાં યુક્તત્વ સામગ્રી તુલ્ય છે એ પ્રકારે, સચેલ સાધુઓને સૂત્રોક્ત અચેલપણું કઇ રીતે હોય? એ પ્રમાણે કહેતા એવા તમને=દિગંબરને, નિજ ઘરના રક્ષણનો ઉપાય કયો છે? અર્થાત્ કોઇ નથી.
टी51 :- यो हि भावतोऽनाहारमात्मानं द्रव्यतो भुञ्जानमेव मन्यते स खलु भावतो निष्परिग्रहेऽपि द्रव्यो धर्मोपकरणधारिणि कथं सचेलतां पर्यनुयुञ्जीत ? इतश्च 'जिताचेलपरीषहो मुनिरि ति सूत्रमपि सुव्यवस्थितम्॥२६॥
દર ‘કૃતિ સૂત્રમપિ’ અહીં ‘અપિ’થી એ કહેવું છે કે મુનિને અચેલપણું કહેવું તે તો સુવ્યવસ્થિત છે પરંતુ પ્રસ્તુત સૂત્ર પણ સુવ્યવસ્થિત છે.
ટીકાર્ય :- ‘યો દ્દિ’ જે ખરેખર દ્રવ્યથી ખાતા જ એવા આત્માને ભાવથી અનાહારી માને છે, તે ખરેખર દ્રવ્યથી ધર્મોપક૨ણધારી એવા ભાવથી નિષ્પરિગ્રહીમાં પણ કેવી રીતે સર્ચલપણાનો પ્રશ્ન કરે? અર્થાત્ ન કરી શકે. અને આથી કરીને–દિગંબર, ભાવથી નિષ્પરિગ્રહી એવા વસ્ત્રધારી મુનિમાં સર્ચલતાનો પ્રશ્ન કરી ન શકે, આથી કરીને, “જીતઅચેલપરીષહવાળા મુનિ” છે એ પ્રમાણે સૂત્ર પણ સુવ્યવસ્થિત છે.
ભાવાર્થ :- તાત્પર્ય એ છે કે, દ્રવ્ય ઉપકરણની અપેક્ષાએ સચેલપણું કહીએ તો, સર્વથા વસ્ત્રરહિત ભિક્ષુકાદિ પણ જીતઅચેલપરીષહવાળા માનવાની આપત્તિ આવે. તેથી ભાવની અપેક્ષાએ અચેલપણું ગ્રહણ કરીએ તો, મુનિઓએ (ભાવની અપેક્ષાએ) અચેલપરીષહને જીતેલો છે, તેથી તે સૂત્ર સંગત થશે. અન્યથા મુનિ સિવાયના પણ વસ્રરહિત ભિક્ષુકો જીતઅચેલપરીષહવાળા પ્રાપ્ત થશે, તેથી “જીતઅચેલપરીષહવાળા મુનિ છે” તે સૂત્ર સંગત થાય નહિ.॥૨૬॥
ઉત્થાન :- પૂર્વમાં કહ્યું કે ભાવની અપેક્ષાએ મુનિને જીતઅચેલપરીષહવાળા કહ્યા છે, ત્યાં શંકા થાય કે કેવલ દ્રવ્યથી વસ્ત્રરહિતને અચેલ ન માનતાં દ્રવ્ય અને ભાવ ઉભયની અપેક્ષાએ જે વસ્રરહિત હોય તેને જ જીતઅચેલપરીષહવાળા કહીએ, તો વસ્રરહિત ભિક્ષુકને જીતઅચેલપરીષહવાળા કહેવાનો પ્રસંગ પ્રાપ્ત થશે નહિ. તેને સામે રાખીને કહે છે
અવતરણિકા :- યતિ તુ સર્વથા ચેતપરિત્યાોનૈવાચેતપરીષહવિનયો નાન્યથતિ તે મતિસ્તહિ સર્વથાહારपरित्यागेनैव क्षुत्परीषहविजय इति दीक्षामारभ्यैव दिगम्बरस्य यावज्जीवमनशनमापतितमिति महत्कष्टमायुष्मत· इत्यनुशास्ति
અવતરણિકાર્ય :- વળી જો સર્વથા=દ્રવ્યભાવ ઉભયની અપેક્ષાએ, ચેલના પરિત્યાગથી અચેલપરીષહનો વિજય છે, અન્યથા નથી; એ પ્રમાણે તારી મતિ છે; તો સર્વથા આહારના પરિત્યાગથી જ સુધાપરીષહનો વિજય છે.
